Waarom Wilders won: wat gebeurt er daarna?

Geert Wilders heeft met zijn Partij voor de Vrijheid de meeste zetels behaald bij de Nederlandse verkiezingen.

Europa heeft mogelijk binnenkort een nieuwe extreemrechtse premier. Geert Wilders zou na een historische verkiezingsoverwinning woensdag, de volgende leider van Nederland kunnen worden.Zijn Partij voor de Vrijheid behaalde 37 zetels in de met 150 zetels tellende wetgevende macht van het land, het grootste blok, ruim vóór de conservatieve Volkspartij van de vertrekkende premier Mark Rutte (24 zetels) en de linkse Labour-Groene coalitie (25 zetels).Wilders is van oudsher tegen immigratie en staat sceptisch tegenover de invloed van de Europese Unie op de nationale besluitvorming."Wij gaan ervoor zorgen dat Nederland weer voor het Nederlandse volk is. We zullen de asieltsunami en migratie beperken. Mensen zullen weer meer geld in hun portemonnee hebben", zei hij tijdens een recente campagnebijeenkomst."De Partij voor de Vrijheid scoorde in het verleden punten bij zowel de Nederlandse als de Europese Parlementsverkiezingen, maar wist er nooit één te winnen. …De recente verpletterende overwinning is een keerpunt", vertelde George Tzogopoulos, docent aan het Europees Instituut in Nice, aan Al Jazeera.Waar staat Wilders voor?Anti-islam- en anti-EU-retoriek zijn historisch gezien de belangrijkste elementen in de agenda van Wilders. Dit bleek te marginaal voor de Nederlandse publieke opinie toen hij in 2002 woordvoerder van de Volkspartij werd en hij uit die functie werd ontslagen.Het anti-moslimgevoel nam in het land toe, nadat filmmaker Theo van Gogh in 2004 werd vermoord. In zijn film Submission werd de islam afgeschilderd als een religie die geweld tegen vrouwen aanmoedigde. De aanvaller, Mohammed Bouyeri, was een Nederlandse Marokkaan van de tweede generatie. De krant The Guardian noemde het incident 'de moord die de liberale droom van Nederland verbrijzelde'.Wilders vormde dat jaar een nieuwe partij en noemde deze in 2006 Partij voor de Vrijheid (VVD). Sindsdien heeft hij bepleit dat Nederland de vergunningen van Syriërs moet intrekken en de Koran moet verbieden."Zijn partijplatform heeft betoogd dat migratie Nederland heeft verzwakt", vertelde Angeliki Dimitriadi, hoofd van het migratieprogramma bij de Helleense Stichting voor Europees en Buitenlands Beleid, aan Al Jazeera.Waarom steunden de Nederlanders hem nu?De energie-inflatie als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de sancties tegen Russische olie, lijken een belangrijke factor te zijn geweest."Wilders combineerde deze anti-immigranten politieke strategie door ook kiezers aan te spreken die ontgoocheld waren vanwege de stijgende kosten en hoge prijzen", zei Tzogopoulos. "Hiermee bekritiseerde hij de militaire steun van Nederland aan Oekraïne, hoewel hij de Russische invasie veroordeelde.""Wat wel een rol lijkt te hebben gespeeld, is Wilders’ 'eigenaarschap' van de migratiekwestie, die de toon van het debat heeft gezet", zei Dimitriadi. "Het resulteerde erin dat partijen van centrumrechts een meer conservatieve benadering van migratie en asiel adopteerden in een poging de PVV tegen te gaan."Deze strategie heeft duidelijk het "tegenovergestelde resultaat opgeleverd", zei ze, "maar naast migratie lijkt ook de agenda van de partij met betrekking tot de huizencrisis en de stijgende kosten van levensonderhoud, een rol te hebben gespeeld."Wat gebeurt er daarna in Nederland?Wilders moet coalitiepartners vinden die samen een meerderheid van de zetels in de wetgevende macht zouden vertegenwoordigen, zodat hij een motie van vertrouwen kan winnen om een regering te vormen.Als deze ontwikkelingen zich voordoen, zou hij de eerste extreemrechtse leider van Europa zijn die een regering leidt sinds de Italiaanse Georgia Meloni aan de macht kwam.Die macht zou zijn politiek kunnen temperen.Meloni, ook een anti-immigratie- en eurosceptische politica, nam de angst weg dat ze het Europese politieke toneel zou ontwrichten als ze de trouwe steun van haar voorgangers aan Oekraïne, zou voortzetten.Tzogopoulos denkt dat deze matiging voor Wilders al is begonnen."Wilders had zijn aanpak tegenover moslims in de aanloop naar de verkiezingen afgezwakt. Het voorbeeld van Georgia Meloni in Italië laat zien dat politici theoretisch worden afgeschilderd als rechts, het extremisme over verschillende kwesties gemakkelijk kunnen opgeven zodra ze verkozen zijn."Het is duidelijk dat er ook andere gevallen zijn, zoals premier Viktor Orbán in Hongarije."Dimitriadi zegt dat Wilders symbool staat voor een bredere verschuiving naar rechts – een verschuiving die allianties zou kunnen creëren en de posities zou kunnen verharden."Er is een duidelijke verschuiving naar rechts en een onvermogen van links om op een voor de kiezers overtuigende manier op de grote kwesties te reageren", vertelde ze aan Al Jazeera."Er bestaat ook al een conservatieve benadering van migratie en asiel op EU-niveau … Het is waarschijnlijk dat de verschuiving naar rechts op het gebied van migratie en asiel zal voortduren", voorspelde Dimitriadi.Wat betekent dit voor Europa?Autoritaire, anti-immigranten, anti-globalistische, eurosceptische en populistische partijen die in Europa marginaal waren, begonnen te bloeien na de mondiale financiële crisis van 2008 en kregen een nieuwe impuls door de golf van vluchtelingen in 2015. Nu geeft de hoge inflatie hen een nieuwe impuls.Ze zijn begonnen als junior coalitiepartners, maar zijn duidelijk in opmars en leiden nu regeringen in Italië en mogelijk binnenkort ook in Nederland.Wilders’ Partij voor de Vrijheid werd bij de verkiezingen van 2010 de derde grootste van Nederland en steunde twee jaar lang de coalitieregering van Rutte.In 2017 werd het de op een na grootste partij.Opkomst extreem-rechts in Europa Fidesz (de Hongaarse Burgerunie) regeert sinds 2010 in Hongarije en de Partij voor Recht en Rechtvaardigheid in Polen sinds 2015, deels dankzij een gedeeld speelboek van onderdrukking van de vrijheid van meningsuiting en juridische ondermijning – iets dat hen nu allebei in de problemen brengt. Ze hebben elkaar gesteund in het verzet tegen tegenmaatregelen van de EU.Het Alternatief voor Duitsland (AfD) won vanaf 2014 zetels in een reeks deelstaatwetgevende machten en kreeg in 2017 12,6 procent van de stemmen om toe te treden tot het federale parlement. Sindsdien heeft het de centrumrechtse christen-democraten in het voormalige Oost-Duitsland overtroffen. Vorige maand claimde het land het hoogste stemaandeel ooit in wat vroeger West-Duitsland was, nadat het 18,4 procent van de stemmen won in Hessen, de deelstaat waar Frankfurt ligt, en op de tweede plaats kwam na de Christen-Democratische Unie (CDU). Medeoprichter Alice Weidel zei: "AfD is niet langer een oosters fenomeen, maar is een grote, volledig Duitse partij geworden. Dus we zijn aangekomen."In Finland haalden de Ware Finnen in 2015 17,7 procent van de stemmen en regeerden zij twee jaar lang als coalitiepartners. In Groot-Brittannië oefende de UKIP een buitengewoon magnetisme uit op het conservatieve electoraat, wat resulteerde in het referendum van juli 2016 om de EU te verlaten.De Vrijheidspartij van Oostenrijk behaalde in 2017 26 procent van de stemmen en regeerde twee jaar lang als junior coalitiepartner.In Frankrijk was het de National Rally-partij van Marine Le Pen en niet de zittende socialisten die koploper Emmanuel Macron uitdaagde in de presidentsverkiezingen van 2017. Er was 34 procent van de stemmen nodig om de belangrijkste oppositiepartij te worden. Vorig jaar verhoogde Le Pen haar aandeel in de volksstemming in de tweede ronde tot 41,45 procent, wat erop wijst dat ze opnieuw een leidende presidentskandidaat zal zijn.In Italië behaalde de Noordelijke Liga in 2018 17,4 procent van de stemmen en werd daarmee de derde grootste macht op het nationale toneel.Giorgia Meloni behaalde de overwinning bij de verkiezingen van september 2022 aan het hoofd van een rechtse coalitie bestaande uit haar partij Broeders van Italië, die neofascistische wortels heeft; Matteo Salvini’s Noordelijke Liga; en Forza Italia van Silvio Berlusconi.De Slowaakse Smer-partij won op 30 september 23 procent van de stemmen. Haar leider, Robert Fico, had zich uitgesproken tegen sancties tegen Rusland. Een week na de verkiezingen zei Fico dat zijn land de levering van verdere militaire hulp aan Oekraïne onmiddellijk zou stopzetten.Maar er zijn ook tekenen van verzet tegen het autoritarisme.In Polen zijn de regerende conservatieve Partij voor Recht en Rechtvaardigheid en haar bondgenoten er niet in geslaagd een meerderheid van de zetels te behalen bij de verkiezingen van 15 oktober, waardoor het waarschijnlijk is dat de verenigde oppositie haar zal opvolgen.