Ab Osterhaus: ‘We zouden dat virus nu gewoon het land uit kunnen pesten. We zijn er bijna!’
INTERVIEW Bijna iedereen had dit voorjaar wel een mening over Ab Osterhaus. Tijd voor een glas rode wijn met Neerlands beroemdste viroloog. ‘Ik heb weleens het idee dat ik word gezien als een van die twee oude mannetjes uit de Muppet Show.’
Na zeventig minuten met zijn gast te hebben rondgedwaald in de wondere wereld van de virologie, staat Ab Osterhaus op. ,,Wil je nog iets drinken? Water?! Hmm, daar wassen wij de auto altijd mee.” De slotsom: halverwege het interview wordt een fijne fles rode wijn ontkurkt. ,,Op het einde van de crisis”, zegt Osterhaus even later, zijn glas in de
Normaal drinkt hij altijd pas ‘s avonds een glaasje, zegt de 72-jarige viroloog, rond een uur of elf. ,,Dus toen ze bij dat praatprogramma, Op1, vroegen wat ik wilde drinken, zei ik: doe maar rode wijn. Valt iedereen weer over me heen. Haha!”
Dat het wijntje een van de redenen is dat Ab Osterhaus in ons land een klein imagoprobleem heeft, weet hij dus zelf ook wel. Al leest hij geen Nederlandse ‘dingen’, zegt hij. ,,Nee, man. Daar word ik alleen
Ab Osterhaus was de laatste maanden vaste gast bij Op1. © Videostill
Talkshowoptredens
Viroloog Ab Osterhaus in 2000. © Jaap Rozema/RD
Zijn talkshowoptredens vielen niet bij iedereen in de smaak. NRC noemde hem de ‘wetenschapper die een paar keer in de week een glaasje rode wijn komt drinken bij Op1’ en vergeleek zijn ‘lange zigzaggende antwoorden’ met een ‘cavia in het doolhof van Fred Oster’. Ook kreeg Osterhaus het verwijt eerst het coronavirus te hebben gerelativeerd, om daarna ‘ineens’ een lockdown te adviseren.
De man die zich ooit liet ontvallen niet bang te worden van mensen die dreigden een steen door zijn ruit te gooien (‘Ik ben toch nooit thuis’) ondergaat ook de kritiek schouderophalend. ,,Het is dat mensen als jij het me zeggen, anders zou ik het niet eens meekrijgen.”
Sinds zijn advies aan het kabinet in 2009 om tientallen miljoenen vaccins tegen de Mexicaanse griep in te slaan, is Osterhaus in de publieke opinie niet meer onomstreden. Lang niet alle aangekochte vaccins werden gebruikt, omdat de grieppandemie uiteindelijk meeviel. Bovendien kreeg Osterhaus de verdenking op zich dat hij aan de vaccinaanschaf zou hebben verdiend. Iets dat niet bleek te kloppen, maar tot op de dag van vandaag wel blijft rondzingen. ,,Ik krijg dus ook hatemail, daar komt het ook vaak in terug. Maar het is gewoon niet wáár.”
Virologische duizendpoot
In wetenschappelijke kringen bleef Osterhaus wel altijd geliefd. Ook vanuit Hannover, sinds 2013 zijn standplaats, telt de virologische duizendpoot nog steeds mee. Hij is betrokken bij een hele reeks aan corona-onderzoeken, onder meer naar vaccins. Voor het veelbelovende coronamedicijn dat onder leiding van Berend Jan Bosch wordt ontwikkeld aan de universiteiten van Utrecht en Rotterdam schreef Osterhaus de opzet. ,,Het is allemaal razend interessant. Maar we zijn wel de brandblusser aan het uitvinden terwijl het huis al in brand staat. Als je daar nou vooraf in had geïnvesteerd…”
Een Britse viroloog noemde hem ooit de David Beckham van de virologie, zodanig was hij van de kennis en flair van de Nederlander onder de indruk. Osterhaus, bescheiden: ,, Dat ga ik natuurlijk niet van mezelf zeggen. En er zijn betere, hoor. Maar ik zag pas een ranking op het gebied van coronavirussen. Daar was ik de nummer drie van de wereld. Een Chinees staat op één, mijn Duitse vriend Christian Drosten op twee. Van de Nederlanders staat Ron Fouchier het dichtst in de buurt. Ze kijken naar wat je wetenschappelijk gepubliceerd hebt en hoe vaak dat door collega’s geciteerd is. Dingen die je ontdekt hebt, scoren heel goed. In Rotterdam hebben we destijds twee andere coronavirussen, SARS en MERS, ontdekt. Maar nu word ik vast links en rechts ingehaald door jongere collega’s.”
Waart er mogelijk een obscuur, onbeduidend virus rond onder Tunesische straatkatten? Osterhaus wil er álles van weten, zo snel mogelijk
Geen pure coronaspecialist
Bedenk wel, Osterhaus is niet eens een pure coronaspecialist, hij bestrijkt al zijn hele werkzame leven het hele virologische speelveld. Ook als hij op zijn praatstoel zit, wipt hij moeiteloos over van het ene virus naar het andere. ‘Het grappige is...’, begint Osterhaus dan meestal zijn nieuwe zin, en vervolgens komt er weer een uiteenzetting over een ander virus. Zo gaat het van een zeehondenvirus naar rabiës, naar AIDS, naar mond- en klauwzeer, de pokken, het bunyavirus, de vogelpest. Enzovoorts, enzovoorts.
Deze man is bezeten van virussen, al zijn hele werkzame leven lang. Sterker nog; hij verzamelt ze, letterlijk. Waart er mogelijk een obscuur, onbeduidend virus rond onder Tunesische straatkatten? Osterhaus wil er álles van weten, zo snel mogelijk. Denkbeeldig zie je hem in zijn onafscheidelijke giletje als een soort vlindervanger door de dierenwereld lopen, speurend naar weer een nieuwe exotische ziekte. ,,Andere mensen hebben hobby’s, ik heb de virologie”, concludeert hij zelf.
Ab Osterhaus verzamelt virussen, letterlijk. © Koen Verheijden
Wij journalisten voeren de laatste maanden tientallen virologen op. Denkt u nooit over een collega: wat weet die er nou van?
,,Tja, ik denk wel eens: wat is nou de reden dat je déze viroloog uitkiest? Ik heb altijd het idee dat journalisten nog nooit van PubMed gehoord hebben. Dat is een database waarin je meteen kunt zien hoe vaak iemand door andere wetenschappers geciteerd is.”
U scoort daar hoog. Maar sinds de Mexicaanse griep worden uw adviezen door het gewone publiek niet altijd meer serieus genomen.
,,Ik heb weleens het idee dat ik word gezien als een van die twee oude mannetjes uit de Muppet Show, Statler en Waldorf. Dat ik als een grumpy old man maar wat aan het brommen ben. Ik ben toch altijd een beetje een doemprofeet, met mijn pleidooien voor strengere maatregelen. Ik merk dat niet iedereen daarop zit te wachten.”
Dat komt toch door die Mexicaanse griep? Toen kwamen uw onheilsprofetieën niet uit.
,,Ik denk dat dat mechanisme inderdaad speelt. Soms betrap ik me erop dat ik daar onbewust rekening mee houd. Maar dan denk ik meteen: flauwekul, je moet er ook nu keihard in kunnen gaan, blijven waarschuwen. Ik verwijt mezelf eerder dat ik nog niet vigilant genoeg ben. Want van pandemieën weten we: als het fout gaat, kan het goed fout gaan.”
Ik loop voor de muziek uit, dat wordt je niet in dank afgenomen
Ab Osterhaus
In maart zei u bij Op1 dat Nederland in lockdown moest. De rest van het land was toen nog niet zover.
,,Ik weet nog goed dat ik die vraag kreeg: pleit u hier nou voor een lockdown? Er brak een storm los. Want bekeuringen uitschrijven aan mensen die samenscholen, dat kon in Nederland echt niet. Twee weken later zag je het overal gebeuren. Dan loop je dus voor de muziek uit, en dat wordt je niet in dank afgenomen. Maar ik denk niet dat er veel mensen zijn die nu vinden dat we het niet hadden moeten doen.”
Hebben we het in Nederland verder goed gedaan, achteraf?
Doordeweeks is Osterhaus in Hannover: ,,Ik slaap in een flatje boven de universiteit. Sta om zeven uur op en werk vaak tot twaalf uur door”. © Koen Verheijden
,,Ik vind dat het wel tijd is voor een tussentijdse evaluatie. Daar wordt ook weer heel moeilijk over gedaan. Maar waarom kijken we nu niet een keer opnieuw naar alle genomen maatregelen? De WHO (Osterhaus spreekt het op zijn Engels uit, Dubbel Joe Eetsj Oo) is nu om als het gaat om mondkapjes. Maar in Nederland blijven we ijzerenheinig zeggen dat het niet nodig is. Vooruit, alleen in het OV. Ik heb het idee dat er ook iets van prestige speelt. Laten we gewoon zeggen: er is sprake van voortschrijdend inzicht, we gaan ze vanaf nu allemaal gebruiken. Ik denk dat als we de hele wereld een mondkapje hadden gegeven, we het virus al hadden kunnen uitroeien.”
Zo heeft Osterhaus nog wel meer dingen waar hij zich over blijft opwinden. De aerosolendiscussie bijvoorbeeld: kun je nou wel of niet besmet worden door die piepkleine virusdruppeltjes? Het RIVM is ook hier nog niet overtuigd. ,,Je kunt dat tot in het oneindige blijven onderzoeken. Maar als ik een zangkoor zie waar tachtig mensen besmet raken, dan is het onmogelijk dat dat alleen mensen zijn die elkaar aanhoesten. Ónmogelijk. Dan zeggen ze: er is geen bewijs voor. Dan denk ik: ja, verdomme, maar het is waarschíjnlijk. Houd er in je beleid rekening mee!”
Pensionado
Hij wandelt de tuin in om de oorverdovend luid kraaiende hanen nog wat eten te geven. Veel Nederlanders van 72 zouden een moord doen voor zo’n joekel van een achtertuin, met reusachtige Amerikaanse eiken, een noten- en een kersenboom. Ze zouden hier lekker de pensionado uithangen, een goed boek lezen, het enorme gazon maaien, de boel de boel laten. Zo niet Osterhaus.
Hij kocht het monumentale boshuis een paar jaar terug, samen met een oud-collega. Zij bezit het grootste deel van het huis en verzorgt de dieren van Osterhaus, zoals de schapen, kippen en pauwen in de voormalige tabaksschuur. De viroloog zelf is er meestal alleen op zaterdag. Een beetje rusten, een beetje werken. Op zondag is hij doorgaans aan het werk in zijn flat in Amsterdam, en doordeweeks in Hannover, waar hij onderzoeksprojecten opzet en leidt aan de Tierärztliche Hochschule. ,,Ik slaap in een flatje boven de universiteit. Sta om zeven uur op en werk vaak tot twaalf uur door.”
Vijf decoratievazen
Zijn woonkamer is een gezellige ratjetoe, met een lichtgevende ijsbeer, opgezette aap, vuistdikke vogelatlas, Jezusbeeld, vergeelde familiefoto’s, houten letters die de woorden SMILE en WINE vormen en, in de hoek naast de schouw, liefst vijf grote decoratievazen vol met wijnkurken. ,,Dit is niet van de laatste drie weken, hoor!”, lacht Osterhaus, zich realiserend dat hij behalve als gepassioneerd viroloog nu definitief ook is ontmaskerd als enthousiast hobbyvinoloog. ,,En er zitten ook kurken van feestjes bij, dus het is niet allemaal eigen consumptie.”
Ach, mag een man die al tientallen jaren werkt als een os ook een beetje van het leven genieten. Wat Nederland daar verder allemaal van vindt, het zal Osterhaus werkelijk een rotzorg zijn. Pas stond hij nota bene in de Story! De viroloog, schaterend. ,,Toch een soort mijlpaal. Ze hadden mijn ex-vrouw en voormalige vriendin gesproken, stond er op de voorpagina. Ik heb maar één ex. En die voormalige vriendin bleek Lenie ’t Hart van de zeehondencrèche te zijn! Nou, ik heb veel met Lenie gedaan: gewerkt, leuke dingen, problemen gehad. Maar nooit op liefdesgebied, kan ik je vertellen.”
Of je naar hem luistert: dat mag iedereen zelf weten. Maar zeg niet dat Ab Osterhaus niet heeft gewaarschuwd
Een zootje
Met zijn ex-vrouw heeft Osterhaus twee kinderen, een vriendin heeft hij ‘niet echt, nee’. Zijn leven is hoe dan ook tot de rand toe gevuld. Wat hem naast corona vooral bezighoudt: het fenomeen one health, waarbij de gezondheid van de mens niet als losstaand iets wordt beschouwd, maar in samenhang met de dierenwereld en de rest van planeet. ,,We maken er toch een beetje een zootje van”, zegt Osterhaus. ,,Als je kijkt naar ons reisgedrag, ons consumptiepatroon. De mens brengt zoveel schade toe aan de wereld. We veranderen het klimaat, verliezen heel veel diersoorten.”
We kunnen zo niet doorgaan, zegt Osterhaus. Intussen moet hij aan de stamtafel van Op1 in discussie met mensen die zo nodig weer met het vliegtuig op vakantie moeten, naar Griekenland of Ibiza, en of dat wel kan als je geen 1,5 meter afstand kunt houden. ,,Veranderen van gedrag is zó moeilijk. Maar we zullen moeten.”
De natuur zal ons ongenadig hard om de oren slaan als we het niet doen, waarschuwt Osterhaus. Met nieuwe virussen en ja, ook steeds meer epidemieën en pandemieën. Wellicht krijgen we dit najaar al een voorproefje. ,,Er komt een tweede coronagolf, dat is bijna niet meer te voorkomen. Terwijl we dat coronavirus er nu gewoon uit zouden kunnen pesten, als je nog wat extra druk zet. We zijn er verdorie bijna!”
Of je naar hem luistert: dat mag iedereen zelf weten. Maar zeg niet dat Ab Osterhaus niet heeft gewaarschuwd. Dan maar een doemprofeet.
Osterhaus gaf vorige week bij Op1 zijn mening over het huidige coronabeleid:
