Surinaamse snotneus in Apeldoorn, maar nu president in Paramaribo
Chan Santokhi (61) heeft de Surinaamse verkiezingen gewonnen, hij kan straks Desi Bouterse opvolgen als Surinaams president. Bijna een leven lang streed hij tegen corruptie, vaak tegen die van diezelfde Bouterse. Een gevaarlijke missie, die in Apeldoorn startte.
Suriname, 1990. Chan Santokhi pakt zijn pistool. Moet hij straks doen wat hij op de Apeldoornse politieacademie leerde bij noodweer? Trekker overhalen en boem: schieten. Voor dit gevecht met militairen kon geen Nederlander hem twaalf jaar geleden tips geven. Zal hij deze nacht overleven en kraait de haan morgenvroeg ook voor hem?
Apeldoorn, 1978
Chan Santokhi is een winter niet in Suriname, voor het eerst.
Huisgenoten vertrekken, het is weekend. In zijn kamer – 2 bij 3, met kast, bureau en bed – blijft hij over, snotverkouden. Santokhi’s biograaf Ashwin Ramcharan: ,,Een tropische knul, alleen op het ijskoude politie-internaat. Spierpijn van het rennen door iets onbestaanbaars: sneeuw.” Zal hij ooit de crimefighter worden die hij wil zijn? ,,Tough times Apeldoorn’’, zegt Santokhi er later eens over. Hij verlangt naar moeder in Lelydorp.
Lelydorp, Suriname, 1975
Santokhi is die familie van kwetterende kippen en eenden, moeder verkoopt ze als bijverdienste. Voor knuffels moet Chan, de jongste, bij haar zijn. Vader is havenwerker, als-ie al thuis is, drinkt hij vaak met collega’s. Ramcharan: ,,Hij moet druk gevoeld hebben: negen kindermonden voeden. De uitvlucht werd soms drank.”
Chan droomt van een buitenlandse economiestudie. Zijn verzoek econometrist te worden, wordt echter afgewezen. ,,Die heeft Suriname niet nodig”, herhaalt de ambtenaar. Santokhi wacht, zittend op de stenen omheining van school, op zijn kameraad. ,,Jongoe a dey foe mi porie (slechte dag)”, schreeuwt deze. Hij is evengoed afgewezen, te klein bevonden als agent. Santokhi is lang, misschien laten ze mij wel toe, denkt hij. Misschien lonkt er alsnog die buitenlandse studie, op een politieacademie.
De samenleving was verdeeld. Het boterde niet tussen creolen en Hindoestanen, in buurland Brits-Guyana was zelfs oorlog tussen die groepen Ashwin Ramcharan, biograaf Santokhi
Hij voltooit alle testen. Wekenlang loopt hij elke dag richting Onderwijsministerie. Zijn biograaf: ,,De samenleving was verdeeld. Het boterde niet tussen creolen en Hindoestanen, in buurland Brits-Guyana was zelfs oorlog tussen die groepen. Santokhi is Hindoestaan en creolen waren dominant aanwezig bij overheden.”
Zijn aanvraag? In behandeling, hoort hij telkens. Hij is het zat: ,,Kan ik de minister niet spreken”, zegt hij brutaal. Zijn biograaf: ,,Ambtenaar Ramkhelawan was erbij. ‘Geen Hindoestaan gaat hier naar de politieacademie’, zouden ambtenaren over Chan gezegd hebben.” Maar de minister ziet de lieve slungel en eist dat de ambtenaren het regelen. ,,Blijdschap, hij mocht naar de Politieacademie Apeldoorn. Ook een schok, hij ontdekte door zijn aanvraag dat er Surinaamse corruptie was.”
Zwemmen of verzuipen
Henk van Zwam wordt academiegenoot: ,,Zwemmen? Dat kon Channie nog niet.” De start is daardoor loodzwaar, zwemmen is de hoofdmoot de eerste weken. Klasgenoot Alje Kuiper: ,,Je moest 25 meter onder water kunnen.” Van Zwam: ,,Zwemdocent Visser was ex-judoka, meedogenloos dus.” Altijd is het wachten op Channie. Kwam-ie wel weer bovendrijven?
Academiegenoot Roy Kogeldans, uit Lelystad. ,,Wij Surinamers wilden Surinaams eten. In Apeldoorn? Geen kans. Wel in Arnhem, het Spijkerkwartier. Dat we daar heen gingen, hielden we geheim, haha. Het Spijkerkwartier was een prostitutiebuurt. Straks dacht men dat we voor ander voedsel gingen.”
In de politiebieb leert Chan alle wetten. En hij haalt steeds meer sporttesten. Van Zwam: ,,Hij wilde terug naar Suriname, zei hij. We kregen ongekend respect voor hem.” Desi Bouterse heeft er net zijn sergeantencoup gepleegd. Vliegtuigen vol Surinamers vliegen juist naar Nederland. Ze veroordelen de coup en kennen angst vroeg of laat opgepakt of gedood te worden.
Santokhi moet kiezen. Optie één: een Nederlandse baan verzilveren, maar zich later wellicht een lafaard voelen. Wél bij ministers om een studiebeurs bedelen, zonder Suriname iets terug te geven. Optie twee: teruggaan, strijden voor veiligheid en je leven riskeren. Militairen beschieten politiebureaus soms.
Biograaf Ramcharan: ,,De studiebeursbehandeling raakte zijn ziel, dé brandstof om tegen corruptie te strijden.” Santokhi wil daarom snel terug en stagelopen in Suriname. Politiedocenten verkopen nee. Suriname is sinds 1975 geen Nederlands grondgebied meer. Na smeekbedes gaan ze toch overstag.
Terug in Suriname
Politiestagiairs krijgen doorgaans een schouderster van de korpschef. Santokhi niet. Ramcharan: ,,Waarschijnlijk om te benadrukken dat zijn Nederlandse opleiding ze koud liet.” De corruptie is toegenomen, ziet Santokhi.
In december 1982 worden zestien Surinamers, die de legerregering kritisch benaderen, van hun bed gelicht, gemarteld en doodgeschoten. Santokhi, in zijn biografie: ,,Mijn vader zei: ga weg uit dit land. Anders schieten ze jou ook dood. Militairen pleegden berovingen. Machteloos was je.”
Santokhi kan politiecommissaris Bureau Geyersvlijt worden. Niemand durft daar criminele militairen aan te houden. Zijn biograaf: ,,Santokhi deed het ineens wel.” Na jaren strijd, voelen de straten veiliger, ziet hij in 1990. Het angstigste uur in zijn leven breekt echter aan. Santokhi’s bureau heeft weer een militair opgesloten. Agent Herman Gooding wordt doodgeschoten, al wordt nooit bewezen dat de militairen erachter zitten. Maar: ,,Ze willen u ook doden’’, zegt een agent tegen Santokhi.
Een jeep stoof zijn inrit op. Santokhi moest vertrekken uit Suriname, anders zouden ze hem doden. Het verhaal is dat Bouterse deze man stuurde
Ashwin Ramcharan, biograaf Santokhi
Santokhi pakt thuis zijn pistool, karabijn, jachtgeweer. Zijn vrouw gaat met de kinderen slapen in een tussenkamer. Veiliger, mochten kogels suizen. Biograaf Ramcharan: ,,Een jeep stoof zijn inrit op. Santokhi moest vertrekken uit Suriname, anders zouden ze hem doden. Het verhaal is dat Bouterse deze man stuurde.” Santokhi belooft, met getrokken wapen, te vertrekken. Misleiding, hij blijft. In zijn biografie: ,,Wat een opluchting als de haan dan kraait.” Santokhi overleeft het etmaal van militaire charges.
Hij spreekt, na alles, met zijn vrouw. Misschien toch naar Nederland verhuizen? Zoals familie en kennissen doen. Nee, de patriot kan zijn land niet zo achterlaten. Hij wordt bovendien gevraagd als Surinaams recherchehoofd.
Opsporing Surinaamse drugsdealers
Hij zet de Apeldoornse kennis in. Inlichtingendiensten, gespecialiseerde opsporingsdiensten, forensische diensten. Hij richt ze allemaal op. Haalt de banden met Nederlandse justitie en politie aan, voor drugsopsporing. Surinaamse dealers lopen soms in het buitenland tegen de lamp. Ze kunnen ineens straf verwachten.
Er komt een bekende naam voorbij in 1994. Dino Bouterse, zoon van Desi. Santokhi in zijn bio: ,,Hij had op twee Brazilianen geschoten. Sindsdien is de spanning ontstaan tussen ons (Santokhi en Desi Bouterse, red.). Omdat ik zijn zoon opsloot.” Santokhi krijgt die jaren meer kogelbrieven dan kerstkaarten. Zijn biograaf: ,,Hij bad voor goede afloop, het hindoeïsme gaf kracht en vertrouwen.”
In 2005 vertrekt zijn gezin naar Nederland, Santokhi’s kinderen gaan er studeren. Vader Santokhi wil iedereen achterna reizen, als hij hoort dat-ie misschien minister van Justitie wordt. In zijn biografie: ,,‘Blijf je? Wanneer ga je voor je eigen gezin kiezen’, zei mijn vrouw.” Nog nooit kon hij zo veel tegen corruptie doen. Zijn biograaf: ,,De jarenlange strijd tegen corruptie kostte hem vermoedelijk dit huwelijk.”
,,Eenmaal minister keerde hij eens terug naar de Politieacademie in Apeldoorn, werkbezoek”, herinnert Hendrik Gankema, jarenlang academie-bibliothecaris. ,,Hij kwam als eerste naar mij, ondanks alle bobo’s. Typerend.”
Partijcongressen in Olst
Kennis Etienne Premdani uit Olst: ,,Hij werd daarna presidentskandidaat. Ik heb een zaal in Olst en daar hielden ze, de partij VHP, partijcongressen voor Surinaamse Nederlanders.”
Santokhi’s tegenstrever wordt niemand minder dan… Desi Bouterse. Die laatste wint. Premdani: ,,Chan was later weer in Olst en oogde verslagen. Als ontspanning gingen we naar een Hindoestaanse tempel hier. Hij ging het toch nóg een keer opnemen tegen Bouterse, bij nieuwe verkiezingen.”
Santokhi zal het nooit hardop zeggen, vertellen bekenden. Maar zijn hart huilt als Suriname democratisch kiest voor Bouterse. Bedenker van de Decembermoorden, veroordeeld voor Nederlandse drugshandel.
Santokhi’s nadeel: hij afficheerde zich in eerdere verkiezingen met zijn bijnaam, de sheriff. Ik raadde dat af. Sheriff geeft een politiestaatgevoel
Ashwin Ramcharan, biograaf Santokhi
Santokhi’s biograaf: ,,Hoe het kon? Veel jonge Surinamers maakten de Decembermoorden niet mee. Bouterse sprak alle groepen aan, had bekendheid. Santokhi’s nadeel: hij afficheerde zich in eerdere verkiezingen met zijn bijnaam, de sheriff. Ik raadde dat af. Sheriff geeft een politiestaatgevoel. Het stond diametraal op wat hij wilde: een veilige samenleving.” Premdani. ,,VHP positioneerde zich daarbij nog té veel als enkel voor Hindoestanen. Het is nu een volkspartij.”
Het volk strijdt mee tegen corruptie
Santokhi lijkt bij de presidentsverkiezingen 2020 te winnen, al komen officiële tellingen maar niet binnen. Oppositiepartijen stellen dat Bouterse probeert te frauderen. Bij stembureaus zou geprobeerd zijn stembiljetten te stelen. In Paramaribo komen alle stembussen in een sporthal samen. Honderden burgers houden vrijwillig 24 uur toezicht. Zodat winnaar Santokhi president kan worden. De symboliek kan niet groter zijn: Santokhi strijdt vandaag niet alleen, het volk strijdt mee tegen corruptie. En hij wint, van Bouterse.
Zijn biograaf: ,,Santokhi is de man van hoop. Hij staat voor rechtvaardigheid, na zijn corruptiestrijd. Suriname snakt ernaar.” Premdani: ,,En met Santokhi aan het roer zou ik wel weer in Suriname willen sterven.”
Oppositieleider Chan Santokhi van de VHP viert de zetelwinst in het partijcentrum. © ANP
