Hoe het Westen aan de haal ging met yoga: ‘Het draait niet om een soepel lichaam’
Yoga is mainstream geworden in het Westen, maar aandacht voor de authentieke betekenis ervan ontbreekt. Nederlandse hindoes maken zich zorgen. ‘Yoga draait niet om een soepel lichaam, maar is onderdeel van een spiritueel pad.’
Typ ‘yoga’ in bij Google en er verschijnen afbeeldingen van lenige mensen, veelal jonge vrouwen, in ingewikkelde lichaamshoudingen of in meditatie. Ook verschijnen er advertenties voor hippe yogabroeken, matjes van allerlei materialen, en accessoires als yogatassen en antislip-sokken. Het is exemplarisch voor hoe mensen in het Westen yoga zijn gaan zien, vindt Rita Datadin, voorzitter van Hindoeraad Nederland. “Yoga wordt gereduceerd tot gymnastiek- en ademhalingsoefeningen,
Nederlandse hindoes maken zich zorgen dat de populariteit van yoga ertoe leidt dat de authentieke betekenis ervan vervaagt, merkt Datadin. “Yoga is onderdeel van de hindoeïstische levensfilosofie. En daarin draait yoga niet om een soepel lichaam en een lekker rustig hoofd, maar is het onderdeel van een spiritueel pad. Maar bij de gemiddelde yogaschool zie je daar weinig van terug.”
Sharda Nandram, hoogleraar hindoe-spiritualiteit en samenleving aan de Vrije Universiteit Amsterdam, deelt de zorgen. “Yoga is een manier om je als mens optimaal te ontplooien. In die
De houdingen dienen slechts ter voorbereiding op meditatie
Ze verwijst daarbij naar Patanjali, een oud-Indiase geleerde en filosoof. De yoga-soetra’s, een van de kernteksten uit de Indiase filosofie, worden aan hem toegeschreven. In die tekst beschrijft Patanjali een achtvoudig pad dat je kunt afleggen om de yogafilosofie tot bloei te laten komen, en zo tot je ‘diepere ik’, een hoger bewustzijn, te komen.
Het achtvoudige pad van Patanjali
Yama: Morele leefregels gericht op de buitenwereld
Niyama: Morele leefregels gericht op je binnenwereld
Asana: Fysieke houdingen
Pranayama: Beheersing van de adem
Pratyahara: Afsluiten van de zintuigen
Dharana: Focus
Dhyana: Meditatie
Samadhi: Eenwording
Nandram: “De eerste twee stappen op dat pad gaan over ethiek: hoe gedraag je je, hoe verhoud je je naar de rest van de wereld?” Deze twee stappen bestaan uit morele leefregels. De allereerste regel werd wereldberoemd dankzij Gandhi: geweldloosheid. Andere regels zijn onder andere dat je niet mag stelen en altijd de waarheid moet spreken.
De derde stap op het pad zijn de lichaamshoudingen, die asana’s worden genoemd. Veel mensen zijn tegenwoordig wel bekend met de downward dog (de neerwaartse hond)of de krijger. Datadin: “Maar die houdingen dienen slechts ter voorbereiding op een volgende stap: meditatie. Om urenlang in een meditatiehouding te zitten, zoals een traditionele yogi doet, heb je een flexibel lichaam nodig.”
Het woord ‘yoga’ gelijkstellen aan enkel yogahoudingen klopt dus niet. Maar is het echt zo erg dat dit in het Westen gebeurt? Mogen concepten uit het hindoeïsme hier geen nieuwe invulling krijgen? “Yoga is er voor iedereen en mensen mogen zeker hun eigen accenten erin aanbrengen en hun voordeel ermee doen”, zegt Datadin.
“Maar je moet het niet uit context halen. Dat gebeurt nu wel. Niet alleen door de nadruk vooral op het fysieke te leggen, maar ook door in de naam van yoga dingen te doen die geen yoga zijn. Er zijn allemaal nieuw verzonnen vormen: lachyoga, droomyoga, hot yoga. Ik hoorde laatst dat er zelfs seksyoga aan de man wordt gebracht. Dat vind ik pijnlijk, en met mij veel andere hindoes, want dan wordt de yogafilosofie misbruikt. Natuurlijk mag je elementen uit yoga gebruiken om iets nieuws te bedenken, maar noem het dan geen yoga.”
De beleving van yoga is versmald
Nandram benadrukt dat het geen probleem is om een eigen invulling te geven aan yoga. “Hindoes verwachten heus niet dat je hun hele gedachtegoed overneemt. En in India leggen yogi’s ook hun eigen accenten: de ene goeroe richt zich veel op de spijsvertering, een ander meer op meditatie.” Principes moeten niet dogmatisch zijn, vindt ze. “Er moet ruimte zijn voor een eigen invulling, maar tegelijkertijd moet die invulling niet domineren. Dat gebeurt nu wel.”
Nandram ziet dat op verschillende manieren. “Bijvoorbeeld aan de manier waarop over yoga gepraat wordt. Mensen hebben het bijvoorbeeld over yoga én meditatie, terwijl meditatie een onlosmakelijk onderdeel is van yoga.” Ook is de beleving van yoga versmald. “Yogalessen zitten vol met mensen die niet eens weten dat een mooi lichaam en minder stress enkel positieve bijeffecten van yoga zijn, maar dat yoga daar eigenlijk niet voor bedoeld is. Als iemand in een yogales er niet aan toe is om zich spiritueel te ontwikkelen, is dat prima. Maar die persoon moet wel weten dat spiritueel ontwaken het werkelijke doel is van yoga.”
Levensfilosofie
Tot slot zorgt de verwesterlijking van yoga ervoor dat de nadruk van binnen naar buiten verschuift. Nandram: “Dat zie je ook weer aan die nadruk op het fysieke en aan alle commerciële yogaproducten. Terwijl yoga een manier van mens-zijn is. Het is een levensfilosofie die je helpt om een beter mens te worden, en voor die ontwikkeling moet je naar binnen keren.”
Ook in de academische literatuur over yoga ziet Nandram dat niet terug. “In onderzoeken naar de effecten naar yoga wordt bijvoorbeeld gekeken naar of mensen minder stress ervaren of beter slapen. Yoga heeft die positieve effecten, maar gaat uiteindelijk om zaken als compassie cultiveren, openstaan voor anderen en consumptiedrang in toom houden. Maar dat wordt niet onderzocht.”
Yoga in Nederland
1.6 miljoen mensen in Nederland doen aan yoga, blijkt uit onderzoek van Yoga Magazine uit dit jaar. Slechts 20 procent van hen doet dat al langer vijf jaar; 34 procent doet pas een jaar aan yoga. Het merendeel van de yoga-beoefenaars is vrouw: 72 procent.
Datadin vindt wat er nu gebeurt paradoxaal. “Door yoga te beoefenen raak je geleidelijk onthecht van materiële zaken, is het idee. Dan ben je dus juist minder bezig met hoe je lichaam eruitziet en wat je draagt. Maar nu zien we dit omslaan in het tegendeel: de westerse perceptie van yoga leidt ertoe dat het lichamelijk bewustzijn juist wordt versterkt.” Mensen zijn bezig met of ze de volgende houding al perfect kunnen en met nieuwe yoga-outfits. “Yoga zorgt er op die manier voor dat mensen spiritueel juist verder van huis zijn.”
Wat valt daartegen te doen? De mensen in de yogalessen kun je het niet kwalijk nemen, zegt Nandram. “Maar bij veel yogadocenten mis ik ook de verdieping, terwijl zij wel beter zouden moeten weten. Veel mensen halen vrij snel hun yogacertificaat, zonder werkelijk stil te staan bij de yogaprincipes. Dan kun je ze ook niet doorgeven.”
Toch treft docenten niet alle blaam, want er is ook veel vraag naar lessen waarin even snel een uurtje houdingen en een korte meditatie worden gedaan. “Maar ook dan kun je duidelijk maken dat yoga geen recept is, maar een levensweg”, vervolgt Nandram.
Verbinding
Daarnaast is het ook tijd dat hindoes hun mond hierover opendoen, vinden Nandram en Datadin. “Hindoes hebben geen patent op yoga en zien hun geschriften als waardevolle kennis voor de hele mensheid”, zegt Datadin. “Maar om ervoor te zorgen dat de waarde van yoga niet verloren gaat, moeten we ons hierover uitspreken. Yoga betekent letterlijk ‘link’, ‘verbinding’. Dat gaat over je verbinden met je innerlijke Zelf en de Allerhoogste Waarheid. Laten we dat alsjeblieft niet vergeten.”
