Bouterse laat zijn land berooid achter, maar velen dragen hem dat niet na: ‘Hij snapte de Surinamer. Die moet je verwennen’
Suriname neemt vandaag afscheid van Desi Bouterse, die zich als president geliefd maakte door kwistig geld uit te geven. Maar dat hij het land daarmee in een diep economisch dal stortte, wil er bij veel mensen niet in. ‘We zijn aan het pinaren.’
door: Ashwant Nandram, economieverslaggever voor de Volkskrant.
Verslag vanuit Paramaribo -
Ze pakt de bouillon uit het schap en houdt ’m omhoog. ‘Dit pak van honderd blokjes kostte een paar jaar geleden nog 50 Surinaamse dollar. Nu is het 93 dollar. Ik moet tegenwoordig langs drie of vier winkels om geld te besparen. Het gaat slecht met Suriname’, zegt ze, terwijl ze de bouillon teruglegt. ‘Heel slecht.’
Suriname neemt dit weekend afscheid van Desi Bouterse, die veertig jaar lang gold als een van de invloedrijkste mannen van Suriname. In Nederland zal hij vooral worden herinnerd vanwege
Maar een aanzienlijk deel van zijn volksgenoten herdenkt vandaag een geliefd staatshoofd. Met weemoed wordt teruggedacht aan de tijd waarin Bouterse aan de knoppen zat en het geld liet rollen. Tussen 2010 en 2020 hield hij als president de wisselkoers kunstmatig laag, net als de boodschappenprijzen, en nam duizenden mensen in overheidsdienst.
En dat was heel prettig, zeggen ze hier in de supermarkt. Paramaribo verkeert op de laatste dag van het jaar in een feestroes. Straks, vanaf het middaguur, zal overal in de stad het geknetter van pagara’s klinken, Chinese rotjesrollen van soms wel 40 meter lang. Maar voordat de stad zich overgeeft aan een drinkgelag, halen mensen nog gauw wat boodschappen in huis.
Elisabeth Doekoe (38) staat bij een vrieskist gevuld met kippenbouten, peinzend over de vraag wat ze ook alweer nog meer zou gaan kopen. Haar 17-jarige dochter Sandhien hangt verveeld over de boodschappenkar, de ogen vastgeplakt aan haar telefoon. Doekoe heeft vier kinderen en die zou ze straks graag naar de stad brengen. Maar dat gaat waarschijnlijk niet gebeuren. ‘Een drankje hier, een snack daar. Ik weet niet of ik dat kan betalen. Alles is duur geworden.’
Gratis boodschappen
Vroeger, onder Bouterse, kreeg ze nog wat hulp van politici. Zo ontving ze geregeld pakketten met gratis boodschappen. Bovendien zat er op tal van zaken subsidie. ‘Als je bij wijze van spreken 50 Surinaamse dollar moest betalen, dan legde Bouterse 45 dollar bij. Nu moeten we alles zelf betalen. Deze regering helpt niemand.’
Supermarktbezoekers Doekoe en Bruns hebben geen ongelijk. Het leven is na Bouterses aftreden fors duurder geworden; Suriname kent sinds 2020 duizelingwekkende inflatiecijfers van tot wel 60 procent per jaar. Een harde dobber voor de Surinamer, die het moet doen met een minimumloon van nog geen 7.000 dollar per maand. Dat is 190 euro.
Tegelijkertijd is de beleving op straat een totaal andere dan die van economen en politici. Het kwistig strooien met geld is weliswaar op de korte termijn fijn, maar op de lange termijn desastreus. De kille rekensommen liegen er niet om: Bouterses beleid stortte het land in een diep economisch dal.
Toen hij de sleutels kreeg van het presidentieel paleis, had Suriname een staatsschuld van 18 procent van het bruto binnenlands product. Toen hij tien jaar geleden de deur achter zich dichttrok, was dat opgelopen tot 120 procent. De nieuwe schulden kennen bovendien vaak torenhoge rentes.
Bouterses opvolger, president Chan Santokhi, meldde zich met hangende pootjes bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF). In ruil voor een noodlening moet Suriname sindsdien op last van het IMF fors bezuinigen. Inwoners krijgen geen subsidie meer op brandstof en ook steeds minder op elektriciteit.
Praktisch failliet
Het is ‘de enige manier voor Suriname om er bovenop te komen’, vindt Steven Debipersad, voorzitter van de Vereniging van Economisten in Suriname (VES), die fungeert als een denktank. ‘Suriname was praktisch failliet. In zijn drang om het volk te behagen, heeft Bouterse het juist armer gemaakt. Veel Surinamers zijn afhankelijk geworden van overheidssubsidies. Ze moeten op eigen benen leren staan.’
Dat zegt ook supermarkteigenaar Henk Kasi (60), die dinsdagochtend door zijn zaak loopt. Het is een man die ondanks zijn zachte stem toch harde uitspraken doet. ‘Bouterse en ook andere regeringen hebben subsidies gegeven om stemmen te winnen en aan de macht te blijven. Maar je kweekt luilakken.’
Hij wijst naar een aantal van zijn creoolse werknemers, die voor zijn winkel in de weer zijn met steekkarren vol frisdrank. ‘Ze verdienen elke maand minstens 15 duizend dollar (410 euro). Dat is een goed salaris. Een enkeling spaart en komt vooruit. Maar de meesten gaan uit en geven het binnen een paar dagen weer uit. Er wordt vooral veel geklaagd.’
Een van hen, Lorenzo Inge (35), zegt soms heus wel geld opzij te zetten. Hij zet de steekkar stil, doet zijn pet af en buigt naar voren. ‘Maar het leven is kort. En hard. Dus men heeft ook ontspanning nodig. En bij ontspanning ga je niet op de prijzen letten.’
Verstandig beleid
Het zijn twee werkelijkheden die elkaar niet raken. De regering voert verstandig macro-economisch beleid, maar voor de man en vrouw op straat is het leven slechts duurder geworden. De prijs van een liter benzine aan de pomp is gestegen van 7 naar 40 Surinaamse dollar; een gemiddelde gascilinder om op te koken van 50 naar ruim 300 dollar. ‘De regering moet gewoon hulp vragen aan het buitenland’, zegt Doekoe, zonder te specificeren hoe dat precies moet werken. ‘We zijn aan het pinaren.’
‘De mensen op straat hebben gelijk’, zal Stanley Raghoebarsing (68), de minister van Financiën, later vertellen. ‘Wij zeggen dat ons beleid goed is voor het land. Dat blijven we herhalen. Maar mensen willen de voordelen natuurlijk zelf ervaren.’
Toch komt de regering de bevolking maar mondjesmaat tegemoet. De enige serieuze poging is het opzetten van zogenoemde food baskets, 31 verkoopplekken waar veelgebruikte boodschappen tegen kostprijs worden aangeboden. Het gaat om bijvoorbeeld aardappelen, uien, suiker, bruine bonen of sardientjes. Die worden verkocht vanuit oranjekleurige containers die her en der door het land staan.
Woekerwinsten
Het is een manier om de bevolking een handje te helpen, zegt de minister. Bovendien drukt dat hopelijk ook de prijzen in commerciële supermarkten. ‘Supermarkten vragen 85 Surinaamse dollar voor een kilo aardappelen. Ze maken woekerwinsten, want bij een basketis de prijs 35 dollar.’
Het project is een bescheiden succes, stelt kruidenier Kasi, die zelf een distributiepunt heeft. Ook verzorgt Kasi de import van alle producten voor het project. Zo krijgt hij elke week 40 ton aardappelen en 20 ton uien binnen uit het buitenland, die vervolgens over alle verkooppunten worden verdeeld. Andere producten worden beduidend minder vaak geïmporteerd, zoals bruine bonen (acht containers per jaar) en blikken sardines (vier containers).
Raymon, een Javaanse veertiger die in de supermarkt een pak bruine suiker in zijn winkelmandje legt, vindt het een mooi gebaar. Maar het is volgens hem lang niet genoeg. ‘Veel mensen weten niet dat deze food baskets bestaan. En als ze wel gaan, is de voorraad snel op’ – iets wat ook Kasi erkent.
De regering moet meer van Bouterse leren, vindt Raymon. ‘Bouterse snapte de Surinamer. De doorsnee bevolking heeft niet het intellect om te begrijpen hoe de economie werkt. Veel mensen hebben alleen de lagere school afgemaakt. Ze kijken naar de portemonnee en zeggen: deze regering maakt me arm.’ In mei gaat Suriname weer naar de stembus, en dat zou zomaar weer het einde kunnen betekenen van de regering-Santokhi, waarschuwt Raymon. Zijn advies? ‘Verwen het volk een beetje.’
HOE NEEMT SURINAME AFSCHEID VAN BOUTERSE?
Een Surinaamse uitvaart is doorgaans uitbundig, met veel zang en dans. Die van Bouterse begon vrijdagavond met een singi neti, een wake waarbij wordt gebeden. Aanhangers kwamen samen in de grote congreshal achter het hoofdkantoor van de NDP, de partij van Bouterse. Het is een ruimte met plaats voor duizenden toeschouwers, die doet denken aan een sportarena.
Zaterdagochtend wordt het lichaam van Bouterse door de hoofdstad Paramaribo gereden. De NDP hoopt dat er een mensenmassa op de been zal zijn. Vanaf 11 uur lokale tijd wordt de uitvaart gehouden, die uren zal duren en waarbij veel mensen zullen spreken. Er staan meer dan 25 sprekers op het programma. Het geheel wordt uitgezonden op de lokale tv-zenders. Daarna wordt Bouterse gecremeerd.
De regering heeft besloten dat Bouterse geen staatsbegrafenis krijgt. De oud-president werd eind 2023 voor zijn rol bij de Decembermoorden veroordeeld tot 20 jaar cel en was sindsdien op de vlucht. Toch laat de regering zijn dood niet ongemerkt voorbijgaan: op overheidsgebouwen hangen de vlaggen zaterdag halfstok. Inwoners wordt op het hart gedrukt om kalm te blijven. ‘We zijn een vredige, tolerante en religieuze samenleving. Laten we dat zo houden.’
