Afrika en Caribisch gebied verenigen zich over herstelbetalingen

Onder Afrikaanse en Caribische landen groeit de steun voor de oprichting van een internationaal tribunaal over wreedheden die verband houden met de trans-Atlantische handel in tot slaaf gemaakte mensen, waarbij de Verenigde Staten een VN-panel steunt dat de kern van de inspanning vormt.Vorig jaar werd een tribunaal voorgesteld, naar het voorbeeld van andere ad-hocrechtbanken, zoals de Neurenberg-processen tegen nazi-oorlogsmisdadigers na de Tweede Wereldoorlog. Het heeft nu grip gekregen binnen een bredere beweging voor herstelbetalingen voor de slavernij, zo blijkt uit een rapport van Reuters op basis van interviews met een tiental mensen.Het idee van een speciaal tribunaal, dat in juni formeel werd aanbevolen door het Permanente VN-forum voor mensen van Afrikaanse afkomst, is verder onderzocht bij regionale instanties in Afrika en het Caribisch gebied, zei Eric Phillips, vicevoorzitter van de commissie voor herstelbetalingen voor de slavernij voor de Caribische Gemeenschap (Caricom), dat 15 lidstaten omvat.De reikwijdte van welk tribunaal dan ook is nog niet vastgesteld, maar het VN-Forum heeft in een voorlopig rapport aanbevolen dat het zich zou richten op herstelbetalingen voor slavernij, apartheid, genocide en kolonialisme.Voorstanders, onder meer binnen Caricom en de Afrikaanse Unie (AU), die 55 landen over het hele continent groepeert, werken aan het opbouwen van bredere steun voor het idee onder VN-leden, zei Phillips.Een speciaal VN-tribunaal zou helpen juridische normen vast te stellen voor complexe internationale en historische schadeclaims, zeggen de aanhangers ervan. Tegenstanders van herstelbetalingen betogen onder meer dat hedendaagse staten en instellingen niet verantwoordelijk mogen worden gehouden voor historische slavernij.Zelfs de aanhangers ervan erkennen dat het opzetten van een internationaal tribunaal voor slavernij, niet eenvoudig zal zijn.Er zijn "enorme obstakels", zegt Martin Okumu-Masiga, secretaris-generaal van het Africa Judges and Jurists Forum (AJJF), dat herstelbetalingen-gerelateerd advies geeft aan de AU.Hindernissen zijn onder meer het verkrijgen van de medewerking van landen die betrokken waren bij de handel in tot slaaf gemaakte mensen en de juridische complexiteit van het vinden van verantwoordelijke partijen en het bepalen van oplossingen."Deze dingen gebeurden vele jaren geleden en historische gegevens en bewijsmateriaal kunnen een uitdaging zijn om toegang te krijgen tot en zelfs te verifiëren," zei Okumo-Masiga. In tegenstelling tot de processen van Neurenberg, leeft niemand die direct betrokken is bij de transatlantische slavernij.Gevraagd naar het idee van een tribunaal erkende een woordvoerder van het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken de rol van het land in de transatlantische slavernij, maar zei dat het geen plan had om herstelbetalingen te doen. In plaats daarvan moeten fouten uit het verleden worden aangepakt door lessen uit de geschiedenis te trekken en 'de uitdagingen van vandaag' aan te pakken, aldus de woordvoerder.Maar voorstanders van herstelbetalingen zeggen dat westerse landen en instellingen die blijven profiteren van de gegenereerde welvaartsslavernij ter verantwoording moeten worden geroepen, vooral gezien de aanhoudende erfenis van rassendiscriminatie.Een tribunaal zou helpen een 'officieel historisch verslag' op te stellen, zegt Brian Kagoro, een Zimbabwaanse advocaat die al meer dan twintig jaar pleit voor herstelbetalingen.Racisme, verarming en economische onderontwikkeling houden volgens onderzoeken van de VN verband met de langdurige gevolgen van de transatlantische slavernij van de Verenigde Staten naar Europa en het Afrikaanse continent."Deze erfenissen zijn springlevend", zegt Clive Lewis, een Brits Labour-parlementslid en een afstammeling van mensen die tot slaaf zijn gemaakt in het Caribische land Grenada.Zwarte mensen "leven in armere en meer vervuilde gebieden, ze hebben slechtere eetgewoonten, ze hebben slechtere onderwijsresultaten... omdat structureel racisme diep verankerd is."Nigeria voorstanderHet voorstel voor een tribunaal werd in november besproken tijdens een herstelbetalingstop in Ghana, bijgewoond door Afrikaanse en Caribische leiders.De top in Ghana eindigde met een toezegging, opent een nieuw tabblad om gerechtelijke routes te verkennen, inclusief 'procesopties'.Het meest bevolkte land van Afrika, Nigeria, is voorstander van het streven naar een tribunaal. Minister van Buitenlandse Zaken Yusuf Tuggar zei in februari tegen Reuters dat het land het idee zou steunen totdat het werkelijkheid wordt.In Grenada, waar honderdduizenden tot slaaf werden gemaakt, steunt premier Dickon Mitchell "volledig", zei een woordvoerder, die het tribunaal omschreef als een door Caricom geleid initiatief.Phillips zei dat het werk om een tribunaal op te richten, zou moeten plaatsvinden via het systeem van de Verenigde Naties en gesprekken zou moeten omvatten met landen, waaronder Portugal, Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Nederland en Denemarken, die betrokken waren bij de handel in tot slaaf gemaakte mensen naar het Caribisch gebied en andere regio's. Een van de meest uitgesproken pleitbezorgers van het tribunaal is Justin Hansford, een rechtenprofessor aan de Howard University, gesteund door het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken om op het VN-forum te dienen. Hij zei dat het idee zal worden besproken tijdens de derde sessie van het forum, die op 16 april begint en door 50 of meer landen zal worden bijgewoond.Hansford is vervolgens van plan naar Afrika te reizen om te lobbyen voor verdere steun, met als doel het voorstel met sterkere steun ter sprake te brengen tijdens de Algemene Vergadering van de VN in september, vertelde hij aan Reuters."Veel van mijn werk bestaat nu uit het proberen dit werkelijkheid te maken", zei hij over het tribunaal, waarbij hij zei dat het drie tot vijf jaar zou kunnen duren voordat het van de grond kwam. Phillips zei dat het doel was om in 2025 voldoende steun te verwerven.De Verenigde Staten, die het VN-forum heeft gefinancierd, "zullen een beslissing nemen over het tribunaal wanneer het is ontwikkeld en opgericht", zei een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. "De Verenigde Staten steunt het werk van het forum echter krachtig", voegde de woordvoerder eraan toe.Wat de herstelbetalingen betreft, "brengen de complexiteit van de kwestie, de juridische uitdagingen en de verschillende perspectieven tussen de Caribische landen, aanzienlijke uitdagingen met zich mee", zei de woordvoerder.De VN-leiding heeft zich nu uitgesproken voor herstelbetalingen, die in andere omstandigheden zijn gebruikt om grote morele en economische schulden te compenseren, zoals die aan Japanse Amerikanen die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de Verenigde Staten zijn geïnterneerd en aan families van overlevenden van de Holocaust."Wij roepen op tot raamwerken voor herstelrecht, om generaties van uitsluiting en discriminatie te helpen overwinnen", zei VN-secretaris-generaal Antonio Guterres op 25 maart in zijn meest directe publieke commentaar tot nu toe over de kwestie. "Geen enkel land met een erfenis van slavernij, de handel in tot slaaf gemaakte Afrikanen of kolonialisme, heeft volledig rekening gehouden met het verleden, of op alomvattende wijze rekening gehouden met de gevolgen voor de levens van mensen van Afrikaanse afkomst vandaag de dag", zegt Liz Throssell, woordvoerder van de VN-organisatie Human Resources Rights office, in antwoord op een vraag over het tribunaal.Nederland verontschuldigde zich vorig jaar voor zijn rol in de transatlantische slavernij en kondigde een fonds van ongeveer 200 miljoen dollar aan om dat verleden aan te pakken. Een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken zegt niet op de hoogte te zijn van de discussies rond een tribunaal en niet te kunnen reageren op vragen.Eisers en gedaagdenDe drang naar een tribunaal komt deels voort uit de overtuiging dat claims moeten worden verankerd in een juridisch kader, zegt Okumu-Masiga van het Africa Judges and Jurists Forum. Verschillende instellingen, waaronder de Europese Unie, zijn tot de conclusie gekomen dat transatlantische slavernij een misdaad tegen de menselijkheid is.Na de processen van Neurenberg in de jaren veertig formaliseerde de VN de structuur van speciale tribunalen: strafrechtbanken die op ad-hocbasis werden opgericht om ernstige internationale misdaden, zoals misdaden tegen de menselijkheid, te onderzoeken. De VN heeft er sindsdien twee opgericht: één om de verantwoordelijken voor de Rwandese genocide van 1994 te vervolgen en een andere om oorlogsmisdaden begaan in het voormalige Joegoslavië in de jaren negentig, te vervolgen.De tribunalen voor Rwanda en Joegoslavië zijn opgericht door de VN-Veiligheidsraad, maar het Internationaal Strafhof, een ander internationaal VN-tribunaal, werd opgericht via een resolutie van de Algemene Vergadering, een mogelijke route voor een tribunaal voor herstelbetalingen voor de slavernij, zei Hansford.Okumu-Masiga zei dat getroffen landen, afstammelingen van tot slaaf gemaakte mensen en inheemse groepen, potentiële eisers zouden kunnen zijn, terwijl gedaagden, landen en instellingen zouden kunnen omvatten met historische banden met slavernij of zelfs afstammelingen van slavenhandelaars.Een internationaal tribunaal is niet de enige beschikbare juridische weg.Op een top van Caribische landen in februari van dit jaar, stelden de verzamelde premiers en presidenten voor samen te werken met de AU om via de Algemene Vergadering van de VN een juridisch advies van het ICJ te vragen over herstelbetalingen, aldus een bron die bekend is met de zaak bij Caricom.Makmid Kamara, oprichter van de in Accra gevestigde maatschappelijke groepering Reforms Initiatives die met de AU werkt aan herstelrecht, zei dat beslissingen over de te volgen route zouden worden genomen op basis van dat advies van het ICJ.Reparaties bewegingVanaf de 15e tot het einde van de 19e eeuw werden minstens 12,5 miljoen tot slaaf gemaakte Afrikanen onder dwang vervoerd door voornamelijk Europese, maar ook onder Amerikaanse en Braziliaanse vlag varende schepen en als slaaf verkocht.Voordat Groot-Brittannië aandrong op de afschaffing van de slavernij, vervoerde Groot-Brittannië naar schatting 3,2 miljoen mensen, het meest actieve Europese land na Portugal, dat bijna 6 miljoen mensen tot slaaf maakte.Degenen die de meedogenloze reis overleefden, moesten uiteindelijk onder onmenselijke omstandigheden op plantages in Amerika, vooral in Brazilië, het Caribisch gebied en de Verenigde Staten, zwoegen, terwijl anderen van hun arbeid profiteerden.De roep om herstelbetalingen begon bij de tot slaaf gemaakte mensen zelf."Ze renden weg, ze verhieven hun stem in protestliederen, ze vochten oorlogen van verzet", zegt Verene A. Sheperd, directeur van het centrum voor herstelonderzoek aan de Universiteit van West-Indië.De beweging kreeg later steun uit uiteenlopende hoeken, zoals de Amerikaanse burgerrechtenleider Martin Luther King Jr. en de Rastafari's uit het Caribisch gebied. Het afgelopen jaar hebben enkele van de grootste instellingen ter wereld hun stem laten horen.Ghana leidde de inspanningen om Afrikaanse steun te krijgen voor het formeel nastreven van herstelbetalingen, waarbij ook Nigeria, Senegal en Zuid-Afrika de zaak op zich namen, zei Kamara.De meeste discussie concentreerde zich op de transatlantische handel, zeiden Hansford en Phillips, en niet op de oudere trans-Sahara-handel naar de islamitische wereld, die naar schatting enkele miljoenen tot slaaf gemaakte Afrikanen heeft vervoerd.Waar herstelbetalingen in de praktijk uit zouden bestaan, wordt besproken. Sommigen, ook in de Verenigde Staten, hebben aangedrongen op individuele betalingen aan nakomelingen van tot slaaf gemaakte mensen. Caricom riep in een plan uit 2014 op tot schuldkwijtschelding en steun van Europese landen om de volksgezondheids- en economische crises aan te pakken.Het besluit van de AU om zich bij Caricom aan te sluiten heeft een nieuwe impuls gegeven aan de campagne, zegt Jasmine Mickens, een in de VS gevestigde strateeg voor sociale bewegingen die gespecialiseerd is in herstelbetalingen. De AU ontwikkelt nu Afrika's eigen witboek over hoe herstelbetalingen eruit zouden kunnen zien, zei Okumu-Masiga."We hebben een wereldwijde gemeenschap achter deze boodschap", zei Mickens, die het evenement in Ghana bijwoonde. "Dat is iets wat deze beweging nog nooit eerder heeft gezien."