In welke fase zit de formatie nu? Niemand die het weet

Als het CDA niest, dan is de formatie verkouden. De aanhoudende problemen bij de christendemocraten, nu met het opstappen van Kamerlid Pieter Omtzigt erbij, maakt de coalitievorming nog ingewikkelder. Intussen heeft informateur Mariëtte Hamer meer tijd nodig, wat weer tot groot ongenoegen leidt in de Tweede Kamer. Zo ziet de complexe situatie er nu uit.

Partijen die geen rol spelen in de formatie hebben er genoeg van dat het allemaal zo lang duurt. Hamer kreeg aanvankelijk tot 6 juni de tijd, maar kon tien dagen in de verlenging niet meer zeggen dan dat haar eindverslag er "zo spoedig mogelijk" komt.

"Niemand wil

erover praten. Ik krijg niet eens een verslag", foeterde PVV-leider Geert Wilders dinsdag in de Kamer. Hij had zojuist om een debat met Hamer gevraagd om de voortgang, of beter gezegd het gebrek daaraan, van de formatie te bespreken. Hij kreeg geen meerderheid.

De partijen die wel bij het formeren betrokken zijn en met regelmaat door Hamer worden uitgenodigd, zijn het spoor soms ook bijster. "Ik heb echt geen idee wat ik kan verwachten van het CDA op dit moment", zegt een direct betrokkene.

VVD-leider Rutte houdt kaken op elkaar

De focus ligt al lang niet meer op VVD-leider Mark Rutte of op

zijn partij na de desastreuze start van de formatie. Op het Binnenhof weet iedereen dat een kabinet zonder de liberalen gezien het aantal zetels (34) eigenlijk geen optie is, al is de weerzin tegen Rutte niet helemaal verdwenen.

Het wordt hem nog steeds kwalijk genomen dat hij de Kamer heeft voorgelogen over zijn opmerking over Omtzigt. Een bron vat het als volgt samen: "Je weet dat Rutte steeds met zijn hand stiekem in de snoeppot zit, alleen deze keer hebben we hem op heterdaad betrapt."

Rutte blijft er zelf onverstoorbaar onder. De eerder uitgesproken suggestie dat de VVD ook in de oppositie kan belanden, is niet meer te horen.

Hij wil het liefst met de huidige coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie door. Alle opties met zowel GroenLinks als PvdA komen voor Rutte neer op één linkse partij te veel.

De VVD'er laat weinig los na zijn gesprekken met Hamer. Dinsdag viel er bijvoorbeeld genoeg te vertellen toen hij met CDA-leider Wopke Hoekstra bijna twee uur bij Hamer had gezeten. De twee partijleiders zagen elkaar daar voor het eerst sinds bekend werd dat Omtzigt het CDA gaat verlaten.

Maar Rutte was onverminderd kort in zijn antwoorden: ja, het CDA is in zijn ogen nog steeds een stabiele partij en nee, hij wil er verder niets over zeggen.

Overigens maakte de VVD'er zich eind maart wél zorgen over het CDA, zei hij achter gesloten deuren tegen de toenmalige verkenners. "Hoop dat CDA zich herpakt", werd er uit zijn mond genotuleerd. De problemen bij de christendemocraten waren destijds een stuk overzichtelijker.

D66 positioneert zich in het midden, maar blokkeert ChristenUnie

De voorkeur van D66-leider Sigrid Kaag, met 24 zetels de tweede partij, is al een tijdje duidelijk: een volgende coalitie moet bestaan uit VVD, D66, CDA, GroenLinks en PvdA. "Zo progressief mogelijk", noemt Kaag dat steeds.

Zij positioneert zichzelf graag in het midden en wekt de indruk dat het probleem vooral tussen VVD en CDA enerzijds en PvdA en GroenLinks anderzijds zit. Maar het is Kaag die een coalitie met de ChristenUnie blokkeert.

"Wat betreft medisch-ethische vraagstukken heeft alles stilgestaan", zei Kaag vorige week over de afgelopen vier jaar. Op dat vlak liggen D66 en ChristenUnie ver uiteen, terwijl Kaag juist daar vooruitgang wil boeken. "Ik zie ook geen toenadering", was de conclusie na een gesprek met Segers bij Hamer.

Dat klinkt onoverbrugbaar, maar vier jaar geleden zag toenmalig D66-leider Alexander Pechtold die verschillen met de ChristenUnie ook. Samen in een coalitie leek onhaalbaar, maar die coalitie kwam er toch.

Drijft ChristenUnie de prijs op?

Drijft ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers zijn prijs op door steeds te herhalen dat zijn partij niet aan de beurt is in de formatie?

Hij zegt zelf van niet. Segers wil écht niet gaan regeren en ziet nog liever een minderheidskabinet dan dat de ChristenUnie aanschuift.

Achter de schermen valt te horen dat de partij bereid is te onderhandelen als er echt geen opties meer over zijn en een nieuwe stembusgang de enige uitweg lijkt.

Tot die tijd sluit Segers sowieso liever niet bij Rutte aan, omdat de VVD-leider volgens hem symbool staat voor een verkeerde bestuursstijl. Pech voor Rutte en Hoekstra die wel graag met Segers willen samenwerken.

Nu wil PvdA opeens vaart maken

PvdA-leider Lilianne Ploumen staat op het punt te gaan praten over de oplossingen voor de problemen die er zijn. Haar motie van wantrouwen tegen Rutte van begin april lijkt daarbij geen belemmering meer.

Ploumen wil inmiddels vaart maken, zei ze deze week. Haar belangrijkste eis om alleen samen met GroenLinks in een nieuw kabinet te stappen, blijft overeind.

Gooit de partij daarmee de glazen voor regeringsdeelname in? Hoekstra en Rutte houden om die reden de boot af. Bij de partij valt te horen dat ze vooral in een kabinet meer voor hun kiezers kunnen betekenen dan vanuit de oppositie.

Maar de boodschap blijft ongewijzigd. "Ik heb voor de campagne, in de campagne en na de verkiezingen gezegd: wij willen samen de linkse en progressieve stem laten horen. Dat kan vanuit de oppositie en vanuit de coalitie. Dat kan voor niemand een verrassing zijn", aldus Ploumen afgelopen maandag.

Ook is het GroenLinks onduidelijk in welke fase de formatie zit

Bij GroenLinks viel vier jaar geleden al te horen dat de partij na de mislukte poging in 2017 dit keer wil meeregeren. Dat staat ook op de eerste pagina van het verkiezingsprogramma.

Partijleider Jesse Klaver zit alleen in hetzelfde schuitje als Ploumen. Hij steunde de motie van wantrouwen tegen Rutte, hield zich in die weken erna op de vlakte over een samenwerking met de VVD, maar is nu zo ver dat hij wil gaan onderhandelen.

De machtsverhoudingen zijn intussen wel veranderd, want GroenLinks moet net zoals de PvdA dealen met de weerzin van Hoekstra en Rutte tegen twee linkse partijen. In welke fase de formatie daarmee nu is beland, valt alleen achteraf te duiden, zei Klaver deze week.

Door: Edo van der GootBeeld: ANP