Sheikh Hasina: gedwongen afscheid en vertrek

Wie eenmaal macht heeft geproefd wil of kan er niet meer zonder. Het lijkt alsof politici als levensmotto aannemen  kabhi alvida na kehnaa (zeg nooit vaarwel). Maar een tijdig politiek afscheid betekent dat politici voor altijd genoemd en herdacht zullen worden. In geval van een gedwongen afscheid zal dat meestal niet het geval zijn.Als voorbeeld kunnen we nu kijken naar de 76-jarige premier Sheikh Hasina van Bangladesh. Er waren al maanden onlusten die haar aftreden eisten. Maar in eerste instantie reageerde Hasina zoals zij eerder al zo vaak heeft gedaan wanneer zij geconfronteerd werd met verzet tegen haar regering: zij wilde weer de harde hand gebruiken en zich niet laten afschrikken om geweld te gebruiken tegen demonstranten, terwijl een dag eerder al 100 mensen waren omgekomen bij de onlusten.Om deze bikkelharde houding van de Begum (aristocratische titel van een moslimvrouw) in de juiste context te plaatsen moet men weten dat het grootste deel van Sheikh Hasina’s familie door het leger werd vermoord in 1975, inclusief haar vader, president Sheikh Mujibur Rahman, de onafhankelijkheidsheld. Hasina ontsnapte aan de dood doordat zij in het buitenland vertoefde. Zij dook onder in het huis van de ambassadeur van Bangladesh in toentertijd West Duitsland.

Zij kreeg hierna politiek asiel van premier Indira Gandhi in India waar zij tot 1981 verbleef. Zij keerde  terug naar haar vaderland in 1981 en nam de door haar vader opgerichte partij, de Awami League, over.

Zij deed toen de gelofte, voortkomend uit haar tragisch verleden om de missie van haar vader voor vestiging van de democratie in Bangladesh te verwezenlijken. Om dat te bereiken moest zij de sterkst mogelijke leider worden en zichzelf beschermen tegen iedere bedreiging. Zij vergaarde als premier van 5 termijnen (totaal 19 jaar) een enorme macht en dat leidde tot autocratische neigingen.Toen zij op 4 augustus 2024 weer hard wilde ingrijpen, deelde legerleider Generaal Zaman haar mede, dat hij haar lockdown bevelen niet zou opvolgen en de manschappen in de kazernes zouden blijven. Hierna overtuigde haar zoon Hasina ervan om af te treden. Zij stapte samen met haar zus in een helicopter en vloog naar India. Sheikh Hasina was ooit een icoon van de mondiale democratie. De hele wereld prees haar toen zij 700.000 uit Myanmar gevluchte Rohinyga’s opving in het toch al overbevolkte en arme Bangladesh in 2017.Leider interim regering: Muhammed YunusDirect na Hasina’s vertrek benoemde president Muhammed Shahabuddin op 6 augustus de 84-jarige Mohammed Yunus die een interim-regering zal leiden. Yunus kreeg wereldwijde bekendheid als ontwikkelaar en grondlegger van het microkrediet en is de oprichter van de Grameen Bank, die als belangrijkste kenmerk heeft dat geen onderpand wordt gevraagd bij leningen. In 2006 kreeg Yunus de Nobelprijs voor de Vrede. Hij wordt ook wel de bankier van de armen genoemd.Eén van de eerste daden van de nieuwe regering was de vrijlating van Begum Khaleda Zia, die twee keren premier van Bangladesh is geweest. i.e. 1991-1996 en 2001 -2006. Zij zat al enige tijd vanwege beschuldigingen door haar grote rivale Sheikh Hasina van corruptie in de gevangenis. Khaleda Zia is de weduwe van de in 1981 vermoorde president Ziaur Rahman. Dus beide Begums zijn van presidentiële huize.Begum Khaleda Zia is voorzitter van Bangladesh Nationale Partij die in de komende tijd misschien een prominente rol zal spelen. Politieke analisten verwachten echter niet veel van Khaleda. Samen met Sheikh Hasina hebben zij beiden een slechte staat van dienst op het gebied van mensenrechten en democratie. Bovendien sukkelt de 79 jarige Khaleda met haar gezondheid.Relatie met IndiaIndia heeft een belangrijke rol gespeeld in het ontstaan van de staat Bangladesh (het oude Oost-Pakistan) in 1971. Vanaf toen zijn de relaties tussen de beide landen goed te noemen. Maar wat weleens een punt van wrijving is, is  dat de twee landen water moeten delen van 54 rivieren die vanaf de Himalayas via allerlei waterwegen in de Baai van Bengalen stromen. De belangrijkste is de Teesta rivier, een zijtak van de Jamuna (Brahmaputra) die vanaf de hoger gelegen Indiase deelstaten Sikkim en West Bengalen Bangladesh bereikt. India krijgt dus als eerste het water. In 1996 tekenden de twee landen een overeenkomst die loopt tot 2025.Premier Modi had een persoonlijke relatie met premier Hasina vanwege hun convergerende opvattingen over politiek islam. Nieuw Delhi beschouwt elk politiek alternatief voor Hasina als schadelijk voor de Indiase belangen, waaronder bedreigingen tegen hindoes; anti-Indiase sentimenten en over de stabiliteit aan de 4096 km lange grens. India kijkt dan ook met argusogen naar de komende ontwikkelingen in Bangladesh.

Rudie Alihusain

Bronnen: Michael Kugelman; Sheikh Hasina leaves behind a complicated legacy, South Asia Brief, 7 augustus 2024R. Alihusain; Een tijdig politiek afscheid, Kijk op diplomatieke en buitengewone zaken, Jakarta februari 2010