RECHTERLIJKE PEDICUUR VOOR LANGE TENEN PRESIDENT SANTOKHI

Foto: President Santokhi | Auteur: Wilfred Leeuwin.

Vrije meningsuiting weegt zwaarder dan persoonlijk belang president.

De Nederlandse voorzieningenrechter heeft woensdag in een goed gemotiveerd vonnis alle eisen van president Santokhi over het boek ‘Corruptie op het hoogste niveau – Zaken doen in Suriname’ van Gerard van den Bergh afgewezen.

De rechter stelt dat het recht op vrije meningsuiting zwaarder weegt dan het persoonlijk belang. De voornaamste eis was dat het boek uit de handel wordt gehaald. Dit is een (voor Surinaamse begrippen) opmerkelijk en belangrijk vonnis. De Nederlandse rechtbank legt in een verklaring het toetsingskader uit waarop de uitspraak is gebaseerd.

Het vonnis is

een hoogstandje in de jurisprudentie en kan ook van bijzonder belang zijn voor de Surinaamse rechtspraak. De voorzieningenrechter stelt: ‘dat het van belang is voor de journalistieke vrijheid en een hoog niveau van bescherming van het recht van vrije meningsuiting’. Met dit in gedachten zal in deze analyse dan ook niet worden ingezoomd op alle overwegingen van de rechter, die overigens wel het nalezen waard zijn.

Wij plaatsen het vonnis in de Surinaamse context om de burger bewust te maken van het belang van journalistieke vrijheid, het maatschappelijk debat en het hoog niveau van bescherming van het grondrecht van vrije meningsuiting.

De rechter stelt dat als het gaat om vrije meningsuiting, er weinig ruimte is voor beperkingen over zaken van openbaar belang. Dat heeft tot gevolg dat een hoog niveau van bescherming van meningsuiting wordt toegekend.

De mogelijke ernst van een uitlating doet hier niets vanaf. Hij overweegt verder dat het algemeen maatschappelijk belang dat alleen door hem kan worden beoordeeld en niet door, zelfs een president, belangrijker is en zwaarder weegt. De rechter gaat zelfs verder door te stellen dat de president onder deze omstandigheden moet gedogen dat zijn portret in en op een publicatie over corruptie in Suriname wordt gebruikt.

Hij verwijst in dit verband naar internationale rechtsdocumenten zoals het Amerikaans Verdrag voor de Rechten van de Mens, het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de Nederlandse Hoge Raad. De rechter laat er geen twijfel over bestaan waarom hij voorbijgaat aan het portretrecht waarop Santokhi zich beroept. Het is de vraag hoe wij in Suriname – ook bij justitie- hiermee omgaan en wat het betekent voor de rechtsontwikkeling in ons land.

Uitgestrekte lange tenen

De rechter stelt dat de grens van het toelaatbare om kritiek te leveren op politici, staatshoofden en zeker de president, ruimer is. Die stellen zich namelijk willens en wetens bloot aan een nauwgezet onderzoek van hun woorden en daden door journalisten en het grote publiek. Daarom moeten zij een grotere mate van tolerantie aan de dag leggen.

Volgens de rechter is in dit specifieke geval hier wel sprake van. Regelmatig keren politici, onder wie leden van de regering, met uitgestrekte lange tenen zich tegen burgers die gebruikmakend van het recht op vrije meningsuiting, kritiek leveren, zich uitlaten over maatschappelijke vraagstukken en het maatschappelijk debat levendig houden. De politici dreigen daarbij met strafrechtelijke maatregelen.

In de afgelopen drie jaar – sinds het aantreden van deze regering – zijn veel burgers zonder dat de rechter aan te pas is gekomen, van hun vrijheid beroofd, simpel omdat zij van dit bijzondere recht gebruik hebben gemaakt. Het is toch vreemd dat in Suriname een burger wordt veroordeeld omdat hij de minister van Volksgezondheid binnen het kader van wat maatschappelijk gangbaar is een fascist heeft genoemd. Of dat personen die zich onder de huidige knellende economische situatie ontladen in harde kritische woorden door justitie worden opgepakt.

Het is beangstigend en waarschijnlijk ook het doel van politieke machthebbers om een angstcultuur te creëren en daarmee zichzelf proberen of hopen te beschermen tegen de kritiek van de burger op hun handelen door hun grondrecht van vrije meningsuiting aan te tasten. Muilkorfwetgeving Het vonnis van de voorzieningenrechter in de zaak Santokhi leert in de eerste plaats dat aan het recht van de burger, om zich zonder (politieke) inmenging en met gebruik te maken van een bijzonder grondrecht, niet mag worden getornd.

Ook niet door een staatshoofd, in dit geval, een president. De persoonlijke levenssfeer van de president, afgewogen tegen het maatschappelijk belang, is totaal niet relevant maar juist ondergeschikt. De vraag is hoe president Santokhi meent in zijn recht en goede naam en eer te zijn aangetast.

Het staatshoofd beroept zich op wetgeving zoals de Auteursrechtenwet van 1913 en op verouderde, uit de tijd zijnde artikelen in het Wetboek van Strafvordering, die bekend staan als ‘defamation’ en speciaal in het leven waren geroepen om het Koningshuis en de hiërarchie tussen de koninklijke monarchie en de rest van de samenleving te benadrukken en te beschermen. Deze artikelen staan ook bekend als muilkorfwetten omdat ze in tegenstelling tot wat de voorzieningenrechter oordeelt de vrije meningsuiting en het publieke debat belemmeren.

Rechtsontwikkeling

De rechtbank verwijst naar verdragen en rechtsontwikkeling vanaf 2012 die na een lange reeks en periode van onderzoek en rechtsontwikkeling afrekent met defamation of wel muilkorfwetten. Net als de voorzieningenrechter stellen onder andere juridische instanties, mensenrechtenorganisaties en de Organisatie van Amerikaanse Staten dat de wereld al lang is veranderd.

En er is geen hiërarchische scheiding tussen overheden en burgers als het gaat om democratische beleving en mensenrechten. Sterker nog wordt zoals in het vonnis staat gesteld dat overheden naast een dienende taak ook garant moeten staan voor de beleving van grondrechten door burgers. Dat hooggeplaatste publieke personen zich verdraagzamer en toleranter moeten opstellen om redenen die ook worden genoemd in het vonnis van de rechter.

Bij die rechtsontwikkeling is hoewel geen specifieke wetgeving wordt opgedragen omdat ook die publieke personen recht op bescherming hebben het belang en de bescherming van het bestaande artikel over vrije meningsuiting in de verdragen zoals ook in de Surinaamse Grondwet aangescherpt. Overheden zijn opgeroepen om muilkorfwetten te schrappen uit hun wetboeken en zeker uit het strafrecht.

Die verouderde wetten moeten vervangen worden door modern burgervriendelijke wetgeving die volledig zoals de voorzieningenrechter het verwoordt ‘geen ruimte biedt voor het schenden van de vrije meningsuiting’. In 2013 zijn tijdens het project ‘defamation laws’ in voormalige koloniën door het International Press Institute in samenwerking met de Associatie van Caribische Mediawerkers en de Surinaamse Vereniging van Journalisten ook in Suriname gesprekken gevoerd.

Gesproken werd met de toenmalige regering, het parlement, de toen nog bestaande Democratie Unit op de Anton de Kom universiteit van Suriname, parlementaire en niet-parlementaire politieke partijen en andere maatschappelijke organisaties. President Santokhi toen oppositieleider van de grootste oppositiepartij VHP heeft met redenen omkleed aangegeven voorstander te zijn van en te zullen meewerken aan het verwijderen van deze verouderde wetsartikelen uit het Surinaamse recht.

Helaas moeten wij constateren dat juist hij nu in een politieke machtspositie het recht van meningsuiting ondermijnt en gebruik maakt van deze verouderde koloniale muilkorfwetten. Wat een hypocrisie! Ook hier geldt het gezegde dat de ware aard van een politicus pas goed tot uiting komt wanneer hij in een machtspositie komt te verkeren.

De toenmalige gevierde jurist Freddy Kruisland nu wijlen heeft bij die gesprekken met de term ‘preponderante’ toen al gewezen op het superieure karakter de invloed en het belang van de vrije meningsuiting zoals nu door de Nederlandse voorzieningenrechter wordt uitgelegd. Met deze rechterlijke uitspraak is vooral duidelijk dat Suriname achter loopt in zijn rechtsontwikkeling door het blijven hanteren van defamation/muilkorfwetten in het rechtssysteem.

Hiermee worden niet alleen de rechtszekerheid van de burger, de grondrechten en andere vrijheden aangetast. Maar het land blijft steken of wordt het teruggeworpen in een tijd waar aan (politieke) machthebbers een heersende en aan de burger ondergeschikte rol wordt toebedeeld. De angstcultuur die het met zich meebrengt is evident. De term ‘onderdanen’ verhoudt zich al lang niet meer met de nieuwe wereld van democratie en burgerlijke vrijheden waarin we leven.

Geen eigen rechter spelen Het belangrijkste dat deze rechterlijke uitspraak leert is dat geen enkele overheid machtsinstantie of politieke persoon en zeker de president niet het recht in eigen hand mag nemen. Santoki bezondigt zich in zijn machtspositie keer op keer hieraan. De ernst hiervan is te merken aan de voorbarige door angst gedreven reactie van boekhandel en uitgever Vaco om het boek van de schappen te halen.

De uitgever heeft hiermee zijn rechten verspeeld zichzelf ernstig benadeeld en is als een weerloos lammetje gezwicht voor de grillen en lange tenen van de president die niet bestand is tegen kritiek. De onderdanige en bange reactie van de uitgever is ook een verkeerd signaal aan de samenleving.

En precies wat politieke machthebbers nastreven: angst aanwakkeren want de macht heeft gesproken en we weten dat dit zich in Suriname vertaalt in rancune en of patronage. Gelukkig heeft de leiding van De Ware Tijd die ook is aangeschreven door de president zich niet laten leiden door angst patronage en politieke overgevoeligheid. Zoals van een gerespecteerd medium verwacht mag worden is Santokhi kordaat terugverwezen naar de onafhankelijke rechter. Dit is het juiste signaal in een democratie.

President Santokhi zou met dit vonnis in de hand nog vóór de verkiezingen van 2025 een daad van grootheid kunnen stellen en grote (politieke) verdraagzaamheid kunnen tonen door op zijn schreden terug te keren maar meer nog door zich in te zetten voor het verwijderen van muilkorfwetten en de rechtszekerheid te bevorderen de samenleving een grote dienst bewijzen.

BESCHOUWING|ANALYSE