ACHTERGROND | WAAROM DONALD TRUMP HET PANAMAKANAAL WIL OVERNEMEN

Auteur | Armand Snijders “Amerikaanse schepen moeten teveel betalen. We hebben het Panamakanaal niet aan China gegeven, maar aan Panama. We nemen het weer terug.” Die aankondiging deed Donald Trump tijdens zijn inauguratie afgelopen maandag. Maar waarom wil hij zo graag dat het kanaal in handen van de Verenigde Staten is en klopt zijn bewering dat het te duur is?

Het Panamakanaal is al een eeuw lang de doorsteek in Midden-Amerika die de mondiale scheepvaartroutes aanzienlijk verkort. In plaats van om Zuid-Amerika heen te varen, hebben schepen via Panama een boro pasi tussen de Atlantische en Grote Oceaan. Oost- en West-Amerika

zijn zo beter verbonden, maar ook de route van Oost-Amerika naar China is zo korter.

Trump stelde in zijn speech dat het Panamakanaal door de Verenigde Staten (VS) is aangelegd, enorm veel geld en levens heeft gekost en dus eigenlijk van de VS zou moeten zijn. Hij laat wel een paar belangrijke details achterwege. Tussen Noord-Amerika en Panama op de grens van Midden- en Zuid-Amerika liggen zes landen.

Het waren ook niet de Amerikanen die op het idee kwamen voor een kanaal tussen de Atlantische Oceaan en de Grote Oceaan, maar de Fransen in 1881. Zij begonnen met de aanleg, maar kregen

de voltooiing niet rond. De VS namen het project over in 1903 en het kanaal werd in 1914 geopend. De Panamakanaalzone was sindsdien van de VS. Aan Panama werd een jaarlijkse vergoeding betaald, de tolinkomsten kwamen ten goede aan de Amerikanen.

In de jaren negentig claimden de Panamezen het kanaal en de bijbehorende inkomsten. De Amerikaanse aanwezigheid werd gezien kolonisatie, een beladen term aangezien de VS wereldwijd juist heeft gestreden voor soevereiniteit van gekoloniseerde landen. In 1999 werd het hele gebied door Amerika aan Panama overgedragen.

Hierover zegt Trump nu dat het een grote fout was en de Amerikanen eigenlijk nog rechthebbende eigenaar zijn, aangezien zij het kanaal aanlegden. Hij vergeet dat aan de ‘vrijwillige overdracht’ enorme protesten vooraf gingen en de VS moralistisch niet meer konden verdedigen dat zij in een ander land een kanaal bezaten en exploiteerden.

Bij de overdracht werd wel een clausule ingebouwd dat Amerika militair zou mogen ingrijpen, mocht dit nodig zijn om het kanaal open te houden. Het lijkt erop dat Trump deze voorwaarde mogelijk wil gebruiken om Amerikaanse (marine)schepen voorrang te gaan geven op het kanaal. Hij stelt dat de huidige passagetarieven exorbitant hoog zijn. Een containerschip dat gebruik maakt van het Panamakanaal is zo’n 300.000 tot 400.000 dollar kwijt. Daar staat tegenover dat een schip dat van New York naar San Francisco vaart via het kanaal ‘slechts’ 5.100 mijl aflegt, maar omvarend via Kaap Hoorn ruim 12.000 mijl.

Trump heeft wel gelijk dat de doorvaartkosten sterk zijn gestegen. Belangrijkste reden hiervoor is dat het kanaal aanzienlijk is verruimd om grotere schepen toegang te geven. De kosten via de oude sluizen lagen tussen de 130.000 en 250.000 dollar.

Een bijkomende en zeer ingrijpende reden voor de prijsstijging is de enorme droogte die het gebied teisterde, waardoor er minder schepen van het kanaal gebruik konden maken en de opbrengsten drastisch terugliepen. De kanaalautoriteiten hebben de schutcapaciteit bijna een jaar lang moeten beperken en er ontstonden lange wachttijden. De Panama Canal Authority (PCA) voerde een systeem in waarbij toegangstickets tot het kanaal worden geveild. Rederijen bleken bereid aanzienlijk meer te betalen om voorrang te krijgen. De toeslag om ‘voor te dringen’ liep op tot 2,4 miljoen dollar.

De jaarlijkse omzet van het kanaal is momenteel circa vijf miljard dollar. De scheepvaart gaat van China over de Grote Oceaan door het Panamakanaal naar de Oostkust van Amerika waar grote steden als New York liggen. Na Amerika is China de grootste klant van het kanaal.

Trump beweert dat China momenteel de dienst uitmaakt op het Panamakanaal. Dit is deels waar –Gezien een Chinees bedrijf, Hutchison Whampoa (nu CK Hutchison Holdings), exploiteert sinds eind jaren 90 twee havens aan beide uiteinden van het kanaal. De havens zijn los van het kanaal zelf, dat wordt beheerd door de ACP.

Het kanaal werd begin 20e eeuw door de VS gebouwd en werd overgedragen aan Panama onder de Torrijos-Carter-verdragen, die in 1977 werden ondertekend.

Op 7 september 1977 tekende hij het Torrijos-Carter-verdrag, waarmee Panama een in de tijd toenemende controle kreeg over het Panamakanaal met als doel een complete beschikking in het jaar 2000, waarbij de VS echter het recht zouden behouden om de neutraliteit van het kanaal te blijven beschermen.

 

Trump vreest dat China teveel invloed krijgt. Dat geluid is in Panama niet onopgemerkt gebleven. Panama heeft aangekondigd onderzoek te doen naar de terminals die in handen zijn van de Chinezen. Hierbij wordt gekeken naar de tarieven en transparantie omtrent bedrijfsvoering.

De Chinezen zitten echter niet stil en wilden zelf een alternatief kanaal aanleggen door Nicaragua.

Een idee dat al sinds 1811 leeft in de regio, maar destijds niet van de grond kwam, omdat gekozen werd voor een kanaal door Panama.

In 2012 werd een nieuwe haalbaarheidsstudie uitgevoerd met als doel dat de grootste hedendaagse containerschepen hier zouden kunnen varen. De Chinese investeerder Wang Jing zat achter het project. Hij zou de lokale overheid jaarlijks een bedrag betalen, de winst die uit de tol van schepen zou komen, mocht hij dan houden.

Op 22 december 2014 gingen zelfs werkzaamheden officieel van start. Er werd sindsdien echter weinig vooruitgang geboekt en in 2018 werd het project geannuleerd. In 2024 heeft het parlement van Nicaragua de vergunning van Wang Jing ingetrokken.

Internationaal is er geen steun voor Trump’s standpunt dat het Panamakanaal in handen van de VS moet komen. De Internationale Maritieme Organisatie (IMO) heeft al verklaard dat het Panamakanaal van Panama dient te blijven. Ook de regering in Panama zei onlangs dat het eigendomsrecht van het Panamakanaal niet onderhandelbaar is.

UNITEDNEWS