Instorting democratie wereldwijd en in Suriname

Staatsgrepen

Tussen 1945 en 1990  vormden staatsgrepen wereldwijd de grootste bedreiging voor de democratie. Democratieën  maakten plaats voor autocratische regimes. In bijna drie van de vier gevallen gebeurde dit via staatsgrepen. De instorting van democratieën na 1990 begint bij verkiezingen. Hierbij gebruiken gekozen politici en partijen wereldwijd min of meer dezelfde methoden om democratische instellingen zoals rechtsprekende instituten te ondermijnen, media

in te kapselen en politieke wetgeving te veranderen voor eigen gewin.

Suriname

In Suriname gebruiken autocratische politici de regering en DNA om de democratie te ondermijnen. Een voorbeeld is het door DNA goedgekeurde wetsartikel over verhoging van de waarborgsom van ruim SRD 1 miljoen voor deelname aan de verkiezingen. Het Constitutioneel Hof heeft dit artikel onverbindend verklaard. De meerderheid in DNA die legaal aan de macht kwam en steeds meer macht ambieert, trachtte met dit wetsartikel vernieuwende partijen te beperken, evenals eerder opgeworpen blokkades zoals het vormen van pre-electorale combinaties. 

Het gebrek aan democratische gezindheid van de meerderheid in DNA is overduidelijk: in

plaats van een transparante wet over politieke financiering te maken waardoor kapitaalsbelangen in politieke partijen openbaar kunnen worden,  probeert men met verhoging van de waarborgsom vooral financieel minder draagkrachtige partijen  de das om te doen.

Verenigde Staten

In de VS voltrekt zich eveneens in snel tempo een ernstig democratisch verval. Taferelen zoals de ondermijning van het verkiezingsproces, misleiding en bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 door aanhangers van de toenmalige Amerikaanse president Donald Trump zijn harde werkelijkheid geworden. Ook hier gebruiken autocratische politici democratische organen om de democratie te ondermijnen. Het door Republikeinen gedomineerd Hooggerechtshof gaf onlangs Trump deels gelijk over presidentiële immuniteit en deze uitspraak kan gevolgen hebben voor zijn vervolging rond de bestorming van het Capitool, en de komende verkiezingen in November 2024. Het democratisch verval in de VS is vooral te wijten aan de hoge corruptie in het politiek systeem en de ondermijning van de Amerikaanse democratie door economische, militaire en politieke machtsgroepen.

Tegenstrijdige patronen

In West Europa gaat verzwakking van de democratie gepaard met de electorale winst van extreemrechtse populistische leiders. In  landen zoals Nederland, Italië en Frankrijk ondermijnen deze autocratische leiders het checks and balance system, minachten democratische instituten, en zwepen aanhangers op tot nationalisme en vreemdelingen haat. 

In het Midden-Oosten zien we schijnbaar tegenstrijdige patronen in het democratisch verval. Zo heeft Viktor Orban, minister-president van Hongarije (lid van de NAVO en de EU), nauwe banden met het autocratisch regime van Rusland. Een ander voorbeeld van schijnbaar tegenstrijdige patronen zien we bij de bepaalde Golfstaten (bv Saudi-Arabië ) die soms wel en soms niet samenwerken met de westerse NATO wereld. Hierbij spelen geopolitieke belangen, variërend van gedeelde autoritaire patronen, of gemeenschappelijke militaire en/ of economische belangen.

Autocratische mengelmoes rechts en links Volgens het Zweedse V-Dem Instituut leeft 71% van de wereldbevolking in autocratieën en 29% in electorale democratieën. Binnen de democratische neergang ontstaan nieuwe vormen van dictatuur. Terwijl in de 20e eeuw er een strijd was tussen Oost en West (communisme versus liberale democratie), is er anno 2024 een grotere diversiteit van autocraten en dictatoriaal bestuurde landen: een mengelmoes van zogenaamde, rechtse en linkse populisten. In de meeste naties zien we een erosie van de democratie, met name:(1) verwerping van  democratische spelregels,  zoals het schenden van de Grondwet (2) de ontkenning van de legitimiteit van politieke tegenstanders, (3) de bereidheid om burgerlijke vrijheden van tegenstanders, inclusief de media, in te perken; en (4) het tolereren of aanmoedigen van geweld. Wereldwijd en ook in Suriname wint autocratie steeds meer terrein door economische belangen, fake nieuws, fysiek geweld en/of  oorlogen.  Maskers

Achtereenvolgende Surinaamse regeringen kunnen de kernproblemen van sociale ongelijkheid, corruptie, milieuvernietiging en anti ontwikkeling niet oplossen. Wat ze wel creëerden is een voedingsbodem voor populisme en autocratische tendenzen van politieke partijen in het machtscentrum. De vastgelopen electorale democratie van Suriname komt niet verder dan verkiezingen organiseren, en over iedere nieuwe uitwas in eentonige politieke klaagzangen en eigen lof te verzanden. In plaats van onze intelligentie over te geven aan goedkope retoriek zoals “voedselschuur van de Caricom” moeten we het roer in eigen handen nemen. 

Het autocratischer wordend politiek systeem wordt niet aangetast met  buitenparlementaire partijen die met 1 of 2 zetels in de marge willen meeliften in door geldzucht gedreven ‘grote’ partijen. Kiezers moeten leren hoe de democratische maskers op de autocratische gezichten van DNA leden en andere politici te identificeren. Buitenparlementaire oppositie en acties vormen een noodzakelijke voorwaarde  om een tegenwicht te vormen voor de autocratische electorale democratie van Suriname.

Jack Menke