Waterproblemen op Martinique leiden tot woede

Flessenwater is te koop in een supermarkt op het Franse Caribische eiland Martinique, waar de prijzen gemiddeld 40% hoger liggen dan op het vasteland van Frankrijk, in Le Robert, Martinique. (Foto: Reuters)

In Martinique, een Frans grondgebied in het Caribisch gebied, trekken toeristen massaal naar kristalheldere watervallen die zich nestelen in de tropische regenwouden. Maar het water dat uit de kraan van Christelle Marie-Sainte thuis komt, is geel.

"Ik drink geen kraanwater," zei ze, buiten een supermarkt waar ze lokaal gebotteld Lafort-water kocht. Lafort is een relatief goedkoop merk en kost in delen van Parijs twee keer zoveel als een vergelijkbaar product.

Woede over de prijzen en slechte diensten van Martinique barstte los in maanden van protesten en onrust eind vorig jaar, waarbij tientallen bedrijven het doelwit waren en in brand werden gestoken. De protesten hebben grotendeels plaatsgemaakt voor een beweging die concessies heeft gekregen van Parijs, waaronder een belofte vorige week van door de overheid gesteunde wetgeving om de prijzen van levensmiddelen aan te pakken, waarvan officiële gegevens laten zien dat ze gemiddeld 40% hoger zijn dan op het vasteland.

Zoals bij veel controversiële kwesties op Martinique, is water verweven met kwesties rond klasse en ras. Hierbij hoort ook de prominente rol van een handvol families die afstammen van blanke slaveneigenaren.

De blanke creoolse families, plaatselijk bekend als Békés, vormen ongeveer 1% van de bevolking, maar beheersen grote delen van de economie op het eiland met 350.000 inwoners. De meesten van hen zijn Afro-Caribisch of afstammelingen van Indiase en Chinese contractarbeiders.

De regering heeft beloofd de economie te openen, maar activisten blijven sceptisch.

Tijdens een bezoek aan Martinique op 17 maart ontmoette de minister van Buitenlandse Zaken, Manuel Valls, lokale politici en leiders uit het bedrijfsleven, waaronder Stephane Hayot, zoon van de succesvolste zakenman van Martinique, Bernard Hayot. Hayot is een van de succesvolste bedrijven van Martinique, wiens supermarkt- en autodealerbedrijf Groupe Bernard Hayot (GBH) het doelwit is van de woede van de demonstranten.

Valls riep de zakenlieden op om transparanter te zijn over winsten, en zei dat "oneerlijke" toeleveringsketens en ondoorzichtigheid de economie verstikten. Hij zei dat de overheid binnenkort een wet zou aannemen om anti-competitieve praktijken te bestrijden, voortbouwend op twee wetsvoorstellen die al in het parlement liggen.

Activisten, waarvan sommigen pleiten voor onafhankelijkheid, zeggen dat er meer moet gebeuren. Ze plannen nieuwe protesten rond een rechtszaak volgende week tegen drie demonstranten.

De woorden van Valls "moeten worden gevolgd door concrete, efficiënte en duurzame actie", aldus Gwladys Roger, een leider van de beweging Gathering for the Protection of Afro-Caribbean People and Resources (RPPRAC), die de protesten heeft geleid, waar plakkaten met afbeeldingen van waterflessen en prijzen te zien waren.

GBH publiceerde onlangs voor het eerst geconsolideerde jaarrekeningen na een rechtszaak door activisten. In antwoord op vragen van Reuters zei Nicolas Assier de Pompignan, een directeur van GBH, dat het bedrijf rekeningen publiceerde omdat "de tijden waren veranderd" en er druk was voor transparantie. Hij zei dat er "gezonde concurrentie" was op Martinique en dat GBH verrast was door de opmerkingen van Valls.

De regionale overheid onder leiding van Serge Letchimy is bezig met het opstellen van een breed wetsvoorstel om de afhankelijkheid van import te verminderen door kleine boeren toegang te geven tot meer land. Ook wil het het waterbeheer centraliseren om prijzen te verlagen en investeringen te stimuleren, aldus Letchimy's kantoor.

"We hebben aanzienlijke belastinghervormingen en hervormingen van het onroerend goed nodig", vertelde Letchimy aan Reuters.

Meer dan 80% van het voedsel op Martinique wordt geïmporteerd, voornamelijk uit Frankrijk.

Boer Jerrick Venitus fokt dieren en verbouwt fruit en groenten voor lokale markten. Hij noemde het huidige systeem een ​​"koloniaal pact."

Bijna de helft van de landbouwgrond is beplant met suikerriet voor rum of bananen voor de export. Deze situatie wordt aangewakkerd door Europese subsidies.

De bananen-, suikerriet- en rumindustrieën ontvingen in 2023 161,5 miljoen euro aan steun, zo blijkt uit een telling van Reuters van de Franse overheidsrekeningen, wat neerkomt op 80% van alle landbouwsubsidieprogramma's voor Martinique. Venitus heeft nog steeds geen subsidie ​​van 145.000 euro ontvangen, waar hij drie jaar geleden om vroeg.

"We moeten de kaarten herverdelen en prioriteit geven aan degenen die voor de lokale markt produceren," zei Venitus, op zijn bananenvelden.

De ontevredenheid in de Franse overzeese gebieden is niet uniek voor Martinique.

In de Pacifische archipel Nieuw-Caledonië leidde een poging om het stemgewicht van de inheemse Kanak-bevolking te verminderen in mei tot dodelijke onrust. In december verwoestte een cycloon de Indische Oceaan-archipel Mayotte, nabij Oost-Afrika, waarbij 39 mensen omkwamen en de slechte leefomstandigheden werden benadrukt.

Waterarm
Martinique, dat in 1635 door Frankrijk werd gekoloniseerd, werd in 1946 een departement van de Republiek. De sociale indicatoren lopen nog steeds achter op die van het vasteland.

Meer dan een kwart van de mensen is arm. Dat is hoger dan op veel Caribische eilanden en twee keer zo hoog als op het vasteland van Frankrijk.

Ongeveer de helft van de huishoudens is "waterarm" volgens de richtlijnen van de VN en besteedt meer dan 3% van het inkomen aan waterrekeningen, volgens een rapport uit 2017 van het Franse orgaan voor duurzame ontwikkeling. Kraanwater kost gemiddeld 28% meer per kubieke meter dan op het vasteland van Frankrijk, blijkt uit overheidsgegevens.

"Ze laten ons betalen voor kraanwater alsof het drinkbaar is, terwijl dat niet zo is," zei Roger, een van de activisten die terechtstond omdat hij in november, op het hoogtepunt van de protesten, de residentie van de gouverneur was binnengedrongen.

Uit een database van het ministerie van Volksgezondheid blijkt dat het drinkwater in de meeste steden op Martinique voldoet aan de bacteriële en chemische normen, maar niet altijd aan de kwaliteitsnormen. In sommige steden zijn hoge chloorgehaltes geconstateerd en is er sprake van een vieze geur en smaak.

Benoit Vittecoq, directeur van de Franse geologische dienst in Martinique, gaf de schuld aan verkleurd water door oude leidingen en gebrek aan onderhoud. Lekkages dragen ook bij aan regelmatige uitval, zei hij.

Wateronderbrekingen, die soms dagenlang duren, zorgen ervoor dat mensen meer flessenwater kopen en daardoor nog duurder worden.

Het wantrouwen ten opzichte van leidingwater wordt versterkt door de angst voor pesticidenvervuiling in de jaren 80 en 90, afkomstig van plantages waar bananen voor de export werden verbouwd.

Franse gezondheidsautoriteiten vonden een "sterk vermoeden van een verband" tussen blootstelling aan het pesticide en het risico op het ontwikkelen van prostaatkanker. Het nabijgelegen Guadeloupe en Martinique hadden in 2022 de eerste en derde hoogste percentages prostaatkanker ter wereld, aldus het Wereld Kankeronderzoeksfonds.

Hoge prijzen
Sommigen zijn tevreden met de status quo. Nicolas Etile, een restauranthouder in Fort-de-France, de hoofdstad van Martinique, zei dat de prijzen vanzelfsprekend hoog waren vanwege de afstand tot Frankrijk, terwijl uitkeringen en subsidies de levensstandaard hielpen.

Niet alle prijsverschillen kunnen echter verklaard worden door transportkosten.

De pakketten Lafort van Marie-Sainte werden op een paar kilometer afstand van de supermarkt gebotteld.

Elk pak van zes flessen van 1,5 liter kost 3,85 euro. Een equivalent in de regio Parijs kost 1,50 euro bij dezelfde E.Leclerc-supermarkt, zo blijkt uit de website van E.Leclerc. Een pak geïmporteerde Evian kostte 11,99 euro bij Carrefour, vergeleken met 3,66 euro op het vasteland.

Groupe Parfait, dat de lokale E.Leclerc-franchise heeft, reageerde niet op verzoeken om commentaar. GBH, dat de Carrefour-franchise heeft, zei dat de kleinschaligheid van lokale bottelaars de kosten deed stijgen, samen met de kosten van geïmporteerde plastic flessen, machines en belastingen. Evian was duur vanwege transportkosten, zei GBH.

Het bedrijf dat Lafort bottelt, samen met een ander watermerk, Chanflor, wordt gerund door Bertrand Clerc, wiens familie een lange geschiedenis op het eiland heeft.

Volgens een analyse van geboorteregisters, overlijdensberichten, de Franse genealogiewebsite Geneanet en de door de overheid gefinancierde Franse database REPAIRS is Clerc een afstammeling van de 19e-eeuwse slavenhandelaar Honore Marie Clerc.

Zoals veel Béké-families werden de Clercs gecompenseerd voor de afschaffing van de slavernij. Leden van de familie kregen in 1849 ongeveer 75.000 francs, blijkt uit een telling van Reuters in de archieven van de REPAIRS-database.

Velen in Martinique koppelen zulke betalingen aan het succes van blanke creoolse families. Sommigen roepen op tot herstelbetalingen.

Adelaide Marine-Gougeon, onderzoeker van blanke creoolse mensen op Martinique aan de Sorbonne-universiteit in Parijs, zei dat compensatie een van de vele economische voordelen was die kolonisten na de afschaffing van de slavernij een voorsprong gaven op voormalige slaven. Ook hun connecties met Europa en Amerika en huwelijksverbintenissen waren gunstig.

Marcellin Nadeau, een nationaal wetgever, zei dat er een discussie moest komen over herstelbetalingen voor de slavernij, mogelijk in de vorm van beurzen voor studenten of banen.

Als dat niet gebeurt, "zullen de spanningen in de samenleving toenemen", vertelde hij aan Reuters.

Emmanuel de Reynal, wiens vereniging "Tous Creoles" bruggen wil bouwen tussen de gemeenschappen op Martinique, schatte dat slechts 50 van de ongeveer 3.000 blanke creolen "zeer rijk" waren.

"Het zijn zakenmensen. Het is geen rijkdom uit de erfenis van slavernij," zei de Reynal, die van Béké-afkomst is. GBH's Assier de Pompignan zei dat Hayot een monument voor de misdaad van slavernij plande en dat eventuele herstelbetalingen symbolisch moesten zijn. Hij zei dat het succes van het bedrijf niets te maken had met "deze geschiedenis."

Bananen tragedie
De overleden broer van Bernard Hayot, Yves Hayot, importeerde het giftige pesticide chlordecone, dat veel wordt gebruikt om snuitkevers te bestrijden op bananenplantages in Martinique en Guadeloupe. Frankrijk verbood de chemische stof op het vasteland in 1990, maar stond het toe op de eilanden tot 1993, volgens parlementaire documenten. De Verenigde Staten verboden het in de jaren 70.

De Franse overheidsorganisatie voor onderzoek naar de menselijke gezondheid concludeerde in 2017 dat vrijwel de gehele bevolking van Martinique en Guadeloupe besmet was geraakt door blootstelling aan het pesticide via de aanwezigheid ervan in de bodem en het voedsel.

Yves Hayot overleed in 2017. Assier de Pompignan van GBH wilde geen commentaar geven.

Hayot, die ook chloordecon op zijn eigen plantages gebruikte, was zich niet bewust van de gevaren, vertelde een van zijn voormalige leidinggevenden in 2019 aan een parlementair onderzoek. De leidinggevende zei dat de Franse regering schuldig was aan het toestaan ​​van de chemische stof.

In 2023 wekte een Franse rechtbank de woede van activisten op door een rechtszaak waarin om compensatie voor slachtoffers werd gevraagd, af te wijzen. De onderzoeksrechters vonden dat er te veel tijd was verstreken.

Advocaat Christophe Leguevaques vertelde Reuters dat hij een hoger beroep voorbereidde. Een aparte uitspraak van een administratieve rechtbank in maart beval de staat om 11 personen te compenseren die prostaatkanker ontwikkelden of meerdere miskramen hadden na blootstelling aan chloordecon.

Het lage niveau van de schadevergoeding, vastgesteld op tussen de 5.000 en 10.000 euro, wekte bij sommigen woede.

"Het is een bespotting van de mensen van Martinique en Guadeloupe", aldus Guilaine Sabine, een activiste van het collectief Zero Chlordecone, Zero Poison.

Twee van de 35 waterbronnen in Martinique bevatten sporen van chlordecone, aldus de lokale gezondheidsautoriteit. Volgens het Franse agentschap voor gezondheid en veiligheid zijn de bodem, het rivierwater, het mariene milieu en het bronwater verontreinigd in gebieden waar het pesticide is gebruikt.

Census agent Marie-Sainte voelt zich, net als velen op het eiland, machteloos over de chloordeconevervuiling. Ze kocht haar flessenwater en zei dat ze het liever uit haar hoofd zette.
"Ik wil het niet weten," zei ze.