Waarom niet alle mutaties de vondst van een coronavaccin moeilijker maken
Het coronavirus muteert, maar dit is niet direct een reden tot zorg. Mutaties zijn normaal bij virussen en veel mutaties hebben geen gevolgen voor de ontwikkeling van een vaccin.
Verschillende lezers vragen zich bij artikelen over de ontwikkeling van een vaccin tegen COVID-19 op reactieplatform NUjij af of mutaties het onmogelijk gaan maken om straks een werkend vaccin te vinden.
Er blijken op dit moment geen aanwijzingen te zijn dat het coronavirus zich op zo'n manier ontwikkelt dat de vondst van een vaccin wordt bemoeilijkt. Niet iedere mutatie blijkt namelijk van invloed op hoe goed een vaccin straks werkt.
Waarom java-apen proefdieren zijn voor coronavaccins
Hoe werkt een virus?
Een virus heeft cellen van een ander organisme, zoals een dier of plant, nodig om zich te vermenigvuldigen. Virussen die bij mensen en dieren voorkomen, bestaan uit genetisch materiaal dat wordt omringd door een omhulsel van vetten en eiwitten. De eiwitten die aan het oppervlak van het virus zitten, worden gebruikt om aan een cel te hechten, waarna het virus deze cel binnendringt.
Eenmaal in een cel kan een virus zich vermenigvuldigen. De cel gaat hier uiteindelijk door kapot, waarna de aangemaakte virusdeeltjes zich weer verspreiden
Wat is een mutatie?
Als een virus zich vermenigvuldigt, wordt het genetische materiaal van het virus gekopieerd. Bij dit kopiëren wordt nog weleens een foutje gemaakt. Dit soort foutjes kunnen ervoor zorgen dat het virus verandert. Zo'n foutje noem je een mutatie.
Anke Huckriede, hoogleraar vaccinologie aan de Rijksuniversiteit Groningen, laat aan NU.nl weten dat alle virussen muteren, maar dat het per virus verschilt hoe snel dit gaat.
Welke mutaties zijn relevant voor vaccinaties?
Een vaccin zorgt ervoor dat je lichaam antistoffen aanmaakt tegen een virus. Antistoffen hechten zich aan virussen en maken ze zo onschadelijk.
Niet iedere antistof kan zich hechten aan ieder virus. De antistoffen moeten 'passen' op de eiwitten op het oppervlak van het virus. Een vaccin werkt daarom maar tegen één specifiek virus.
Alleen mutaties die ervoor zorgen dat de eiwitten op het oppervlak van een virus van vorm veranderen, kunnen de werkzaamheid van een vaccin verminderen. Antistoffen die na een vaccinatie worden aangemaakt, kunnen na zo'n mutatie het virus mogelijk niet meer goed herkennen en onschadelijk maken.
Illustratie van antistoffen (blauw) die een virus (groen) onschadelijk maken. (Beeld: Getty Images)
Virussen kunnen niet oneindig veranderen
Niet iedere mutatie waarbij de vorm van de eiwitten op het oppervlak van het virus verandert, zal echter succesvol zijn. Huckriede benadrukt dat de vorm van deze eiwitten namelijk ook bepaalt of een virus cellen kan binnendringen. Als door een mutatie de eiwitten op het oppervlak van het virus op zo'n manier veranderen dat het virus geen cellen meer kan binnendringen, dan vermenigvuldigt deze versie van het virus zich niet en kan deze versie zich dus ook niet verspreiden.
"Het ene virus heeft wat meer vrijheid in het veranderen van het oppervlakte-eiwit dan het andere. Hoeveel vrijheid dit coronavirus heeft, is op dit moment nog onbekend."
Het virus dat de mazelen veroorzaakt, heeft volgens The New York Timesbijvoorbeeld heel weinig vrijheid om het oppervlakte-eiwit te veranderen. Daardoor werkt het vaccin tegen de mazelen uit de jaren vijftig nu nog steeds, terwijl ook dit virus wel degelijk is gemuteerd.
Wat weten we over mutaties van het coronavirus?
Huckriede schrijft dat al is bekeken of dit coronavirus makkelijk muteert. "Daar zijn - voor zover ik weet - tot nu toe weinig aanwijzingen voor."
Maar, zo schrijft Huckriede, een virus muteert vooral als mutaties invloed gaan hebben op de kans dat het virus zich verder kan verspreiden. Op dit moment heeft bijna niemand antistoffen tegen het coronavirus en dus kan het virus zich vrij makkelijk verspreiden. Een gemuteerde versie van dit coronavirus, waarvan de eiwitten op het oppervlak dus anders zijn, zou zich niet automatisch veel makkelijker verspreiden.
Dit is mogelijk anders als veel mensen wel antistoffen tegen dit coronavirus hebben aangemaakt. In dat geval zal een gemuteerde versie, die niet wordt herkend door de antistoffen die regelmatig voorkomen onder de bevolking, zich wellicht makkelijker kunnen verspreiden. Op termijn kan zo'n nieuwe versie zelfs vaker voorkomen dan het eerste virus, aldus Huckriede. In hoeverre dit gaat gebeuren bij het COVID-19-virus is volgens Huckriede afwachten. "Er zijn, voor zover ik weet, nu geen aanwijzingen dat het coronavirus zich zo ontwikkelt."
