TBC-vaccin onderzocht op bescherming tegen corona

27 maart 2020 | Het stokoude BCG-vaccin tegen tuberculose – ontwikkeld in 1921 – beschermt mogelijk tegen het nieuwe coronavirus. Hoogleraar immunologie Mihai Netea onderzoekt de werking momenteel in een grootschalige studie onder zorgmedewerkers.

Een 100 jaar oud medicijn dat ervoor zorgt dat minder mensen geïnfecteerd raken met het coronavirus – het klinkt te mooi om waar te zijn. Toch zou het wel eens kunnen werken, verwacht infectioloog en immunoloog Mihai Netea van het Radboudumc. Samen met arts-microbioloog Marc Bonten van het UMC Utrecht is hij een studie begonnen om te kijken of ziekenhuismedewerkers die het zogeheten BCG-vaccin tegen tuberculose toegediend krijgen

ook beter beschermd zijn tegen het coronavirus.

Het idee komt niet zomaar uit de lucht vallen. Netea, die ook hoogleraar experimentele interne geneeskunde is aan de Radboud Universiteit, doet al jaren onderzoek naar de extra bescherming die het BCG-vaccin geeft. Zo liet hij in 2018 in een publicatie in vakblad Cell Host & Microbe zien dat mensen een aantal dagen na inenting met het gele-koorts-vaccin – dat een levend maar kreupel virus bevat – minder virusdeeltjes in hun bloed hadden, als ze daarvóór ook het BCG-vaccin hadden gekregen. Het vaccin versterkt het aangeboren – breed inzetbare – immuunsysteem, is

het idee.

Netea hoopt dat die versterking ook tot een betere weerstand tegen corona-infecties leidt, vertelt hij via Skype. ‘Onze verwachting is dat er 25 procent minder infecties optreden bij studiedeelnemers die we het BCG-vaccin geven. Dat is een voorzichtige inschatting; bij de eerdere studies met andere infecties zag men 30 tot 70 procent minder ziektegevallen.’

Bijwerkingen

Het onderzoek dat nu gestart is moet duidelijkheid bieden of er daadwerkelijk een gunstig effect is. Netea en Bonten proberen 1000 ziekenhuismedewerkers zover te krijgen om mee te doen, verspreid over ziekenhuizen in heel Nederland. Per ziekenhuis krijgt de helft van de deelnemers het vaccin, en de andere helft niet. Na een aantal maanden hopen de onderzoekers verschillen te kunnen zien in de hoeveelheid coronabesmettingen in de groepen. Netea: ‘Ik hoop dat we over drie, vier maanden de eerste resultaten hebben.’

Dat is nog altijd maanden, zo niet jaren eerder dan dat een ‘echt’ corona-vaccin op de markt zou komen. Zo’n vaccin – waar meerdere labs in verschillende landen momenteel hard aan werken – zal waarschijnlijk een stuk effectiever zijn, maar moet nog helemaal vanaf de grond af ontwikkeld worden. Ook mag het pas de markt op als het uitgebreid getest is op bijwerkingen en mogelijke nadelige langetermijneffecten.

‘Het vaccin tegen TBC is al bijna 100 jaar in gebruik, en heel veilig’

Wat dat betreft heeft het BCG-vaccin een grote voorsprong. Netea: ‘Het is al bijna 100 jaar in gebruik, heel veilig, en kent maar weinig bijwerkingen.’ Wel zorgt het regelmatig voor een litteken op de plek van de injectie, die ook nogal eens gaat etteren.

Mochten de uitkomsten van de BCG-proef positief zijn, dan kan het vaccin breder ingezet worden in de coronabestrijding, wat Netea betreft. ‘Maar dat is aan de regering uiteindelijk, niet aan ons. Overigens zijn er op dit moment helemaal niet veel vaccins beschikbaar in Nederland, omdat tuberculose hier niet voorkomt. De productie zou dus flink opgeschaald moeten worden.’ De meeste BCG-vaccins worden op dit moment gegeven aan reizigers naar TBC-risicogebieden, of aan kinderen van ouders afkomstig uit zo’n gebied.

Negatieve resultaten

De kans is natuurlijk ook aanwezig dat het onderzoek tot negatieve resultaten leidt, zoals geen of zelfs een schadelijk effect. Een van de hypotheses over de gevaren van het coronavirus is namelijk dat het immuunsysteem te heftig reageert. Daardoor maakt het een overmaat aan ontstekingsvocht aan en ‘verdrinken’ de longen van een patiënt.

Kan het BCG-vaccin zo’n overreactie van het lichaam in gang zetten, doordat het juist ook een ‘boost’ geeft aan het afweersysteem? Netea verwacht van niet. ‘We weten dat het vaccin juist bescherming biedt tegen ernstige griep. Daar zijn de klachten vergelijkbaar met corona. Maar 100 procent zekerheid is er nooit.’

Wie ooit al eens een CBG-vaccinatie heeft gehad, of een TBC-infectie heeft doorlopen, hoeft zich overigens niet rijk te rekenen, waarschuwt Netea. ‘Uit de eerdere studies blijkt dat het gunstige, brede beschermingseffect van CBG na een tot hooguit twee jaar verdwenen is.’

 

Ebola-medicijn ook getest 

Momenteel gebruiken artsen al twee bestaande geneesmiddelen om corona-infecties te bestrijden. De belangrijkste hiervan is het anti-malariamedicijn chloroquine, dat al zo’n 80 jaar bestaat. ‘We weten dat chloroquine – en een minder toxisch broertje, hydroxychloroquine – een antivirale werking heeft’, legt Rob ter Heine uit, ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog bij het Radboudumc.

Chloroquine legt de machinerie in cellen stil die binnengedrongen virussen en bacteriën nodig hebben om zich te vermenigvuldigen. In het lab lijkt het middel ook de vermenigvuldiging van het coronavirus te verminderen.

Dat geldt ook voor een ander medicijn dat artsen inzetten tegen corona: remdesivir, een middel tegen de ziekte ebola dat nog in de ontwikkelingsfase zit, maar al wel getest is bij mensen met ebola. Remdesivir vermomt zich als een bouwsteen voor RNA, het aan DNA verwante genetisch materiaal dat ook het coronavirus bevat, maar is gemankeerd. Het gevolg: het RNA-kopieerproces wordt geblokkeerd en virussen kunnen zich niet meer vermenigvuldigen. Een nadeel van dit ebolamedicijn is wel dat er moeilijk aan te komen is, vertelt Ter Heine.

Artsen behandelen een ebolapatiënt in Afrika. Foto: Pixabay/Creative Commons

Bovendien, vervolgt hij, is alleen in het lab bewezen dat deze middelen coronavirussen remmen. Het is nog niet duidelijk hoe effectief de medicijnen zijn bij echte patiënten. ‘Mensen worden pas met deze middelen behandeld als ze opgenomen zijn in het ziekenhuis. In die fase van de infectie zijn de virusdeeltjes misschien niet meer het grootste probleem.’

Ter Heine doelt op de ontstekingsreacties in de longen, die ernstig zieke coronapatiënten hebben. Daarom wordt nu gekeken of er andere middelen zijn die zich niet op het virus richten, maar die longschade kunnen voorkomen of remmen.

Sowieso valt er op dit moment weinig met zekerheid te zeggen over de effectiviteit van welk medicijn dan ook tegen Covid-19 – benadrukt Ter Heine. ‘Deze ziekte is nog zo nieuw, we weten er nog maar weinig van. Pas na langdurige en wetenschappelijk opgezette studies is pas duidelijk wat echt werkt, en wat niet. Onze inzichten veranderen letterlijk met de dag.’

https://www.voxweb.nl/nieuws/tbc-vaccin-onderzocht-op-bescherming-tegen-corona