Bedreigde Bolsonaro flirt steeds opzichtiger met militaire dictatuur
Brazilië heeft nu het hoogste dagelijkse dodental als gevolg van het coronavirus ter wereld, de economische recessie verdiept zich en de president, zijn zoons en zijn trouwste aanhangers worden onderzocht wegens corruptie en politieke beïnvloeding. Een woeste Jair Bolsonaro graaft zich verder in en flirt met militair ingrijpen.
Elke dag worden meer dan duizend nieuwe doden gemeld, slachtoffers van de ziekte die hij wegzet als 'een griepje'. Brazilië is momenteel de grootste brandhaard van de pandemie na de VS; inmiddels zijn zo'n 40.000 Brazilianen overleden aan de gevolgen van het coronavirus, en het aantal bevestigde besmettingen groeit nog snel.
De Braziliaanse president
De extreemrechtse Braziliaanse president ruziet met gouverneurs van deelstaten over het beëindigen van lockdowns (hij is voor), doet niet aan socialdistancing en promoot onbewezen geneesmiddelen. Zijn regering besloot eerder deze maand geen totalen van bevestigde coronabesmettingen en -doden meer openbaar te maken.
Tegelijkertijd probeert de president zichzelf en zijn familie uit het vizier van opsporingsinstanties te houden.
Bolsonaro ziet zichzelf als omgeven door vijanden uit de gevestigde orde waar hij als populist tegen strijdt.
Eduardo Bolsonaro (35), de derde zoon van de president en lid van het Braziliaanse Huis van Afgevaardigden, voorspelde onlangs een "breukmoment" voor de Braziliaanse democratie in een interview met een populaire blogger. "Het is niet meer de vraag óf, maar wanneer dat zal gebeuren", zei hij.
Eduardo Bolsonaro. (Foto: ProShots)
President probeert zijn zoons te beschermen
Het was niet de eerste keer dat de vier zoons van de president zorgden voor ophef. Ze zijn magneten voor controverses en schandalen gebleken, net als pa. Zijn pogingen hen een hand boven het hoofd te houden maken hem politiek alleen maar kwetsbaarder.
Flávio Bolsonaro (39), de oudste zoon, is senator voor Rio de Janeiro. Hij wordt beschuldigd van fraude en heeft innige banden met het paramilitaire doodseskader dat in 2018 verantwoordelijk was voor de brute moord op het zwarte gemeenteraadslid en lhbti-activiste Marielle Franco.
President Bolsonaro liet medewerkers van de federale politie die belast waren met een onderzoek naar Flávio ontslaan en probeerde de politiechef in Rio te vervangen door een loyalist. Vanwege problemen met "management en productiviteit", aldus de president. Die breuk met de traditie dat het staatshoofd zich niet direct bemoeit met de samenstelling van de politietop ging het Hooggerechtshof te ver. Bolsonaro werd teruggefloten.
Carlos (37), zoon twee en gemeenteraadslid in Rio, zou gebruik hebben gemaakt van dezelfde verduisteringstruc als Flávio en is ook onderwerp van onderzoek. Ook wordt hij, net als zijn jongere broer Eduardo, beschuldigd van het verspreiden van nepnieuws op sociale media, waar hij veel volgers heeft.
Hooggerechtshof is doorn in Bolsonaro's zijde
De grootste rem op de agenda van de president is het Braziliaans Hooggerechtshof. Dat veroordeelde afgelopen dinsdag de "statistische coup" van de regering en gaf bevel de dagelijkse coronacijfers weer te publiceren.
Het Hooggerechtshof besloot vorige maand ook een video-opname van een kabinetsvergadering openbaar te maken, waarin een vloekende en tierende Bolsonaro te zien was. "Ik ga niet zitten afwachten tot ze voor de lol mijn familie verneuken, of een vriend van me", zei hij onder meer.
Een derde klap die de opperrechters uitdeelden aan de president, was het besluit dat het onderzoek naar de verspreiding van nepnieuws en smaadcampagnes tegen het Hooggerechtshof, waarin zijn zonen Carlos en Eduardo Bolsonaro prominent figureren, doorgang mocht vinden.
De federale politie deed invallen in zes deelstaten en nam computers, telefoons en documenten in beslag. Sommige van die adressen werden gelinkt aan invloedrijke bondgenoten van Bolsonaro.
De president en de zijnen ontstaken in woede. Ze vergeleken de invallen met de Kristallnacht en maakten de media uit voor nazi's. De nationale veiligheidsadviseur, de gepensioneerde generaal Augusto Heleno, waarschuwde voor de "onvoorspelbare gevolgen voor de nationale stabiliteit" en Bolsonaro verscheen voor de camera's met een stropdas bedrukt met afbeeldingen van aanvalsgeweren. "We krijgen geen dag meer zoals gister. Genoeg!" zei hij. "We hebben de limiet bereikt!"
Vertrek justitieminister bracht politieke crisis in stroomversnelling
De kwesties rond het presidentiële nageslacht spelen al langer, maar ze kwamen in een stroomversnelling na het opstappen van justitieminister Sérgio Moro, eind april.
Moro stond als rechter aan het hoofd van Operatie Carwash, een van de grootste anticorruptieonderzoeken uit de wereldwijde geschiedenis. Hij haalde in aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2018 de linkse oud-president Luiz Inácio Lula da Silva uit de running door hem in de cel te zetten, en maakte zo de weg vrij voor Bolsonaro, die zich tijdens de campagne presenteerde als corruptiebestrijder.
Het bezorgde Moro een heldenstatus bij de trouwe rechtse achterban van de president en een plek in diens kabinet.
De 47-jarige oud-rechter gaf bij zijn vertrek een toespraak van veertig minuten, die insloeg als een bom. Hij legde zijn ambt neer vanwege Bolsonaro's "onacceptabele en ongepaste" inmenging in de Braziliaanse federale politie, zei hij. De president zou de minister hebben toevertrouwd dat hij de directeur-generaal van de federale politie in Rio wilde vervangen door iemand die hij persoonlijk kende en direct kon bellen om informatie uit vertrouwelijke politierapporten te krijgen.
Het Hooggerechtshof kondigde aan te zullen onderzoeken of Bolsonaro zijn ambt misbruikte door te proberen de politiechef te ontslaan. Als dat kan worden bewezen, behoort een afzettingsprocedure tegen de president tot de mogelijke vervolgstappen.
De opgestapte Braziliaanse minister van Justitie, Sergio Moro. (Foto: ProShotS)
Ministeriële draaideur in Bolsonaro's kabinet
Justitieminister Moro was de tweede populaire bewindvoerder binnen een maand die het veld ruimde. Enkele weken eerder ontsloeg Bolsonaro de minister van Gezondheidszorg, Luiz Mandetta, omdat die zich openlijk verzette tegen de opstelling van de regering in de coronacrisis - een pijnpunt dat volgens ingewijden ook Moro aan het hart ging.
De opvolger van Mandetta, Nelson Teich, ruziede met Bolsonaro over het heropenen van de economie en het gebruik van het malariamiddel chloroquine tegen het coronavirus. Hij hield het nog geen maand vol als minister. Bolsonaro benoemde een generaal, Eduardo Pazuello, tot tijdelijke vervanger.
Peilingen ongunstig voor Bolsonaro
De populariteit van Bolsonaro is inmiddels gekelderd, zeggen recente peilingen. Iets minder dan 40 procent van de Brazilianen steunt het beleid van de president - de laagste score sinds zijn aantreden. Een derde van het electoraat kan worden gerekend tot zijn harde achterban, maar ook in die hoek is steeds meer gemor te horen.
Dat lijkt vooral te wijten aan de corona-aanpak van Bolsonaro. Een meerderheid van de ondervraagden zegt de beschuldiging van machtsmisbruik rond het beoogde ontslag van de politiechef wel te geloven, maar vindt niet dat de president daarvoor moet worden afgezet.
Aanhangers van de Braziliaanse president Jair Bolsonaro demonstreren in São Paulo op 3 mei. (Foto: ProShots)
Angst voor militair ingrijpen
Critici van Bolsonaro maken zich zorgen over zijn geflirt met de strijdkrachten. De helft van de ministers in het huidige kabinet heeft inmiddels een militaire achtergrond en zo'n drieduizend militairen in actieve dienst hebben bestuurlijke functies gekregen.
Een klassieke coup wordt onwaarschijnlijk geacht, maar zijn tegenstanders sluiten niet uit dat de president het leger zal gebruiken om het Hooggerechtshof of het parlement buitenspel te zetten als die hem uit het zadel dreigen te wippen.
Anderen zeggen dat Bolsonaro vooral luidruchtig probeert zijn achterban - ongeveer een derde van het electoraat - te mobiliseren. Zij maken zich meer zorgen dat de president en zijn aanhangers de democratische instituties uithollen.
"Hoe sterft een democratie?" vroeg oud-president Fernando Henrique Cardoso (1995-2002) eind mei in een interview met El País. "Het hoeft geen militaire coup te zijn. De president kan zelf buitengewone bevoegdheden verwerven."
Door: Matthijs le LouxBeeld: ProShots
