De verklaring voor de enorme PVV-verkiezingswinst
Bron: Maurice.nl | door Maurice de Hond
Dit zijn de redenen van de grote verkiezingswinst van de PVV. En tegelijkertijd een handleiding hoe de politieke leiders over hun eigen schaduw heen kunnen springen.
Geen voeling met het electoraat
Politiek Den Haag en een groot deel van de media onderkennen slecht wat zich onder het electoraat afspeelt. Daardoor hebben zowel de partijen als de media tijdens deze verkiezingen keuzes gemaakt, die geleid hebben tot de grote overwinning van de PVV. Maar ook tot het record van een verschuiving van 108 zetels tussen twee verkiezingen. (Het vorige record was in 2002 met 92 zetels).
Puntsgewijs
1. Afstraffing regeringspartijen
Al sinds juni 2022 waren de vier regeringspartijen in onze peiling bijna 40% van hun zetels kwijtgeraakt. In dit artikel uit augustus 2022 “Code Rood voor Politiek Den Haag” wordt het beschreven en ook de gevolgen. Gisteren raakten de vier regeringspartijen samen de helft van hun zetels kwijt!
2. Verrechtsing van het electoraat
Steeds meer kiezers plaatsen zich aan de rechterkant van het electoraat. De helft van de kiezers plaatst zich rechts van het midden en 30% links van het midden. Twintig jaar geleden lagen die verhoudingen nog gelijk. Dat houdt o.a. in dat als
3. Geen premierbonus
De laatste keer dat er geen zittende premier meedeed aan de verkiezingen was 2002. Toen zagen we de grootste verschuivingen tussen partijen tot nu toe (en boekten de regeringspartijen een verlies van 45% van hun stemmen). Als een zittende premier aan de verkiezingen meedoet is een duidelijke insteek van die verkiezingen “Wil ik dat deze premier mag doorgaan of moet opstappen?”. Vanaf 1977 werd de partij van de zittende premier die meedeed aan de verkiezingen ALTIJD de grootste partij, behalve in 2010 (Balkenende).
De campagne en de strategische afwegingen van de kiezers richten zich dus in de campagne op de tweestrijd tussen de zittende premier en de uitdager. Dat was bij deze verkiezingen dus niet het geval.
4. Katalysator van de onvrede
2002 was het eerste voorbeeld van hoe de kiezers zich gingen scharen achter iemand van buiten het politieke hart om hun onvrede te uiten. Als Fortuyn niet was vermoord zou zijn partij toen de grootste geworden zijn. Bij de Provinciale Staten van 2019 (FVD) en 2023 (BBB) zagen we hoe de onvrede zorgde voor een overwinning van een “nieuwe” partij. Dat we dit niet bij de Tweede Kamerverkiezingen zagen kwam doordat er dan wel sprake was van de premierbonus. Doordat er nu geen zittende premier was die aan de verkiezingen meedeed, was een vergelijkbaar proces te verwachten.
5. “It’s the migration stupid”
Het migratiebeleid is in Nederland een grote splijtzwam tussen links en rechts. Doordat het kabinet ook D66 en ChristenUnie bevatte kwam er geen stringenter beleid waar de meerderheid van de – met name rechtse – kiezers wel voor zou zijn geweest. Het kabinet is uiteindelijk op dit onderwerp gevallen.
Maar doordat Geert Wilders pas 10 dagen voor de verkiezingen (12 november bij het RTL-debat zonder Timmermans en Omtzigt) op televisie mocht meedoen / meedeed aan debatten, leek het erop dat andere onderwerpen belangrijker waren tijdens de campagne. Maar ten aanzien van bestaanszekerheid, wonen en zorg liepen de standpunten van de verschillende partijen weinig uiteen. (Wel ten aanzien van de oorzaak, maar niet ten aanzien van de oplossingsrichting).
Het SBS-debat op 16 november werd de – door mij op 6 november aangekondigde – gamechanger.
Vaanaf dat moment steeg de PVV in vier dagen in onze peiling met 10 zetels.
6. Stemaanbeveling van VVD en NSC
De belangrijkste grafiek van deze verkiezingen (van 28 oktober) was:
VVD- en NSC-kiezers hadden een veel sterkere voorkeur voor een regering met de PVV dan voor een regering met PvdA/GroenLinks.
Maar deze voorkeuren werden zowel door de VVD als NSC in de campagne niet goed geadresseerd. Beide partijen spraken zich sterker uit tegen het gaan regeren met de PVV dan met PvdA/GroenLinks.
En nadat Wilders op televisie aan de campagne mocht meedoen, en met name na het debat op 16 november, konden de uitspraken van yesilgöz en Omtzigt voor degenen die graag de PVV in de regering wilden als volgt worden geïnterpreteerd: “Beste VVD- of NSC-kiezer, als je echt de PVV in de regering wilt hebben, moet je Wilders stemmen!”.
Een boodschap die ook nog werd ondersteund door de uitspraken van Frans Timmermans. “Als je wilt verhinderen dat Wilders de grootste wordt moet je op mij stemmen”. Daarbij realiseerde hij zich blijkbaar niet dat hij zelf nog amper kiezers kon weghalen bij de andere linkse partijen, maar dat er nog voldoende kiezers aan de rechterkant waren, met een hekel aan PvdA/GroenLinks/Timmermans, die via een stem op de PVV dat gevoel konden uiten.
7. De cruciale verkeerde keuze van College Tour
Het eerste debat speelt doorgaans een sleutelrol bij de verkiezingen. Veel van wat erna gebeurt wordt door dat debat in gang gezet. Terwijl de PVV bij de vorige verkiezingen op de derde plaats eindigde, en ten aanzien van het sleutelonderwerp “migratie” Wilders een duidelijk scherpere opstelling had dan de andere partijen, werd hij niet uitgenodigd.
Daardoor kabbelde de campagne voort, vooral gericht op onderwerpen “doet-ie-het wel of doet-ie- het niet” (Omtzigt en de premierkeuze) en hoe definieer je met elkaar “bestaanszekerheid” en welke minieme verschillen zie je tussen de standpunten van de partijen?
Pas toen Wilders wel op tv verscheen en met name tijdens het debat slechts 6 dagen voor de verkiezingen, gebeurde datgene wat normaliter in het eerste debat gebeurt.
Nu zou gezegd kunnen worden “maar het is uiteindelijk toch wel gebeurd”. Maar dan wordt het feit miskend dat dit zes dagen voor de verkiezingen was, en het College Tour Debat 1 maand voor de verkiezingen. Als namelijk die confrontatie met Wilders al op 22 oktober had plaatsgevonden dan zou het volgende gebeurd zijn:
- De andere partijen hadden kunnen onderkennen waar ze bij hun campagne-aanpak een foute keuze hadden gemaakt t.a.v. de PVV en hadden die nog kunnen bijsturen.
- Wilders was 1 maand lang de focus geweest van de media-aandacht tijdens de campagne, en dan zou het maar de vraag zijn geweest of hij het momentum, dat hij nu wel op 22 november had, ook dan gehad zou hebben. Besef dat De Volkskrant 4 dagen voor de verkiezingen de hoofdrolspelers van deze verkiezingen als volgt portretteerde en daarbij Wilders niet meenam:
(De Amerikanen hebben hiervoor het gezegde “they never knew what hit them”).
8. Milders
Al direct na de val van het kabinet zette Wilders de lijn in om de kans te vergroten dat bij een rechtse overwinning hij wel in een kabinet zou opgenomen worden. Tijdens het eerste debat (RTL 12 november) was dat ook goed merkbaar, toen hij ten aanzien van de woningproblematiek aangaf dat ze allemaal ongeveer hetzelfde vonden en gezamenlijk een goede en snelle aanpak moesten vinden.
Ik erger me aan de conclusies van diverse watchers (met name van linkse huize) dat de opkomst van Wilders te wijten is aan het feit dat de VVD aan het begin van de campagne aangaf wellicht met de PVV te zullen gaan regeren. Gezien de dynamiek van de campagne, zoals hierboven beschreven, speelde dat amper of geen rol. Het was het optreden van Wilders zelf, dat ervoor zorgde dat gisteren mensen PVV hebben gestemd, die 1 maand geleden nooit van zichzelf hadden gedacht ooit PVV te stemmen.
Hoe nu verder (of hoe je over je eigen schaduw heen kan springen)
Dat het historische verkiezingen zouden worden was al heel snel duidelijk. Kijk nog eens het interview terug van eind juli. Het kan ook een historische formatie worden. Als ALLE partijen de signalen van de kiezers goed interpreteren en niet in hun oude aanpak vervallen. Ons land en onze samenleving kent hele grote uitdagingen. Een nog meer toenemende polarisatie, een lange formatie, en partijen die elkaar vooral in de haren zitten, kan niemand zich permitteren.
Alle partijen dienen daarom over hun eigen schaduw heen te springen en in het licht van de uitslag en de problemen die ons land kent, moeten kijken hoe kunnen we elkaar vinden. Er is per saldo toch meer dat ons bindt dan scheidt. En hoe gek het misschien ook klinkt. Juist de grote winst van de PVV zou, als zowel Wilders als de leiders van de andere politieke partijen dat onderkennen, de basis kunnen zijn van een sterk vernieuwende aanpak. Ik heb daar al vaker een voorstel voor gedaan, dat ik juist nu weer onder de aandacht wil brengen. Lees de laatste versie ervan “Op weg naar een andere wijze van regeringsvorming”.
Want denk niet dat als het voorbeeld van 2002 wordt gevolgd (LPF in de regering, dat 3 maanden later viel en 3 maanden later nieuwe verkiezingen) het dit keer zal gaan werken. De kiezers zullen dan op een nog steviger manier laten zien dat ze vinden dat het echt anders moet.
