Rusland al twee weken bezig met vaccineren, maar is het vaccin veilig?

Terwijl Nederland nog tot zeker januari moet wachten op de eerste vaccinaties, worden in Rusland al twee wekend mensen gevaccineerd met het eigen Spoetnik V-vaccin. De argwaan die in het westen bestaat over de snelheid van en het gebrek aan transparantie rondom de ontwikkeling door Moskou wordt gedeeld door de Russen. De verwachte lange wachtrijen blijven vooralsnog uit. Hoe veilig is dit vaccin, en hoe gaat het land de bevolking en de rest van de wereld overtuigen van de effectiviteit?

Terwijl veel landen op 11 augustus nog hun tweede golf moeten krijgen en westerse farmaceuten nog volop aan het testen zijn,

(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});
maakt het Kremlin wereldkundig het vaccin Spoetnik V (vernoemd naar de eerste Russische ruimtesatelliet) te hebben goedgekeurd.

Spoetnik V is ontwikkeld door het Russische staatsinstituut voor vaccinontwikkeling Gamaleya, vernoemd naar de Russische microbioloog Nikolay Gamaleya. Het instituut is relatief onbekend in Rusland en had voor het coronavaccin alleen een ebolavaccin op zijn naam staan.

Rusland heeft dagelijks veel nieuwe coronabesmettingen en wachtte vanwege de urgentie de derde (grote) klinische proeven, die gebruikelijk zijn bij vaccinonderzoek, niet af. Die laatste testen worden gehouden onder enkele tienduizenden mensen om er zeker van te zijn dat een vaccin veilig is én werkt. Ter illustratie:

(adsbygoogle = window.adsbygoogle || []).push({});
het vaccin BNT162b2 van Pfizer/BioNTech werd onder ruim 43.000 mensen getest. De derde fase van Spoetnik V is overigens al wel bezig en wordt gehouden onder iets meer dan twintigduizend vrijwilligers.

Ondanks het huidige gebrek aan grootschalige data en de snelheid van de ontwikkeling hoeft het Russische vaccin niet per definitie al te worden afgeschreven. Het Russische coronavaccin Gam-COVID-Vac bestaat uit twee prikken, gebaseerd op een vector van het relatief veilige Adenovirus. Een al bestaande techniek waarmee Gamaleya veel ervaring heeft, versnelde het ontwikkelproces, zegt directeur Alexander Gintsburg. Hij is ervan overtuigd dat het vaccin van zijn instituut veilig is en stelde bij het Russische staatspersbureau TASS dat het vaccin twee jaar beschermt.

“Het animo lijkt nog niet erg groot, maar het kan zijn dat het nog even op gang moet komen.”

Wabke Waaijer (Raam Op Rusland)

Rusland begint vaccinatiecampagne

Op 5 december is het dan zover: Moskou begint met inenten, een dag nadat Groot-Brittannië als eerste land het vaccin van Pfizer/BioNTech goedkeurt.

Tot de verwachte lange wachtrijen bij de vaccinatiecentra komt het die dag echter nog niet, vertelt Wabke Waaijer van kennisplatform Raam Op Rusland. Hoewel beroepsgroepen en mensen met een verhoogd risico op het coronavirus voorrang krijgen op vaccinatie met Spoetnik V, blijkt in de praktijk dat iedereen tussen de 18 en 60 jaar het al kan krijgen. "Je ziet op sociale media filmpjes van lege vaccinatiepunten. De animo lijkt nog niet erg groot." Ook president Poetin heeft het vaccin nog niet gekregen. Zijn woordvoerder vertelt bij CNN dat de president "het aan het overwegen is".

Waaijer legt uit dat er onder de Russen veel wantrouwen bestaat over het coronavaccin. Dat wordt vooral gevoed door de snelheid waarmee het vaccin tot stand kwam. "Er zijn ook wetenschappers geweest van vooraanstaande universiteiten die zeggen: in zo'n korte tijd zo'n effectief vaccin ontwikkelen, terwijl ze in het westen nog bezig zijn, dat is bijna een sprookje."

"Het kan natuurlijk ook zijn dat het nog een beetje op gang moet komen. In Nederland is er natuurlijk ook wantrouwen."

Waarom zijn de Russen zo snel met een coronavaccin?

'Russen gaan vaak naar buitenland voor gezondheidszorg'

Ook wijken volgens Waaijer doorgaans veel Russen uit naar het buitenland voor hun gezondheidszorg. Waaijer, die al jaren in Rusland woont, heeft ervaring met Russische medici die meer vertrouwen hebben in buitenlandse geneeskunde. "Toen mijn dochter moest worden ingeënt, zei de kinderarts: doe dat maar in Nederland, die (vaccins, red.) hebben minder bijwerkingen. Op dat moment waren er ook tekorten in Rusland, wat wel aangeeft dat het daar niet altijd goed gaat."

Maar, zo benadrukt Waaijer, "tegelijkertijd zijn ze in Rusland ook niet achterlijk op het gebied van gezondheidszorg en wetenschap en hebben ze er zelf veel vertrouwen in".

Rusland reageerde dan ook snel toen farmaceuten Pfizer en BioNTech bekendmaakten dat hun vaccin een effectiviteit heeft van ruim 90 procent. Volgens de Russen had 'hun' Spoetnik V zelfs een effectiviteit van 92 procent. Waar Pfizer en BioNTech een grote controlegroep hadden en pas na 94 coronabesmettingen melding maakten over de effectiviteit, deed Rusland dit nadat er slechts twintig gevallen werden ontdekt tussen de gevaccineerden en de controlegroep die een placebo toegediend kreeg.

Zowel experts in Rusland als daarbuiten zijn het erover eens dat dit nog te weinig is om met zekerheid te stellen dat een vaccin veilig is. Althans, niet volgens de wetenschappelijke normen.

Op 14 december maakte Rusland nieuwe data bekend en stelde het de effectiviteit iets bij: 91,4 procent en 78 corona-infecties onder ruim twintigduizend vrijwilligers.

'Overhaast vaccin hoeft niet te betekenen dat het een slecht vaccin is'

John Moore, onderzoeker bij de Amerikaanse medicijnautoriteit FDA, benadrukte in Science dat een overhaast vaccin niet hoeft te betekenen dat het ook een slecht vaccin is. Wel leek het er volgens hem op dat Rusland er alles aan doet om de strijd om een coronavaccin te winnen.

Die mening lijkt ook Waaijer van Raam Op Rusland te delen: "Misschien is de manier waarop ze de tests doen niet helemaal accuraat volgens wetenschappelijke normen. Ik weet dan niet of dat is bedoeld om dingen te verdoezelen, of gewoon een manier is om tijd te winnen."

Terwijl het westen zich nog aan het verbazen is over de snelheid van Rusland, kwam het Britse bedrijf AstraZeneca vorige week met de mededeling dat het een samenwerking met Gamaleya wil onderzoeken. Volgens Waaijer toont de samenwerking van het Britse bedrijf en Gamaleya aan hoe hoog de nood in Europa is en dat AstreZeneca vertrouwen heeft in Gamaleya.

Rusland heeft met Spoetnik V de race om het eerste coronavaccin gewonnen, maar zal nog een lastige strijd moeten voeren om de eigen bevolking (ruim 144 miljoen mensen) gevaccineerd te krijgen, en om het westen te overtuigen. Het Kremlin heeft in ieder geval beloofd het vaccin niet te gaan verplichten.