• donderdag 28 March 2024
  • Het laatste nieuws uit Suriname

ANALYSE  — Wetgeving steeds meer gebruikt als wapen tegen persvrijheid

| de ware tijd | Door: Redactie

Wereldwijd worden journalisten geconfronteerd met een uitgebreide reeks juridische bedreigingen die worden ingezet als een tactiek om media en journalisten de mond te snoeren, te intimideren en te censureren en om het publiceren van de waarheid te dwarsbomen. Het gaat daarbij om strafrechtelijke sancties, regelgeving en administratieve procedures. Samen belemmeren ze het vermogen van journalisten en de media om vrij te opereren. Dat concludeert Thomson Reuters Foundation in een recent gepubliceerd onderzoek ‘Weaponizing the law: attacks on media freedom of press’.

Tekst Ivan Cairo

Beeld dWT archief – Thomson Reuters

De juridische bedreigingen die het rapport van Thomson Reuters worden beschreven, suggereren dat

veel landen over de hele wereld een gezamenlijke inspanning leveren om kritiek en sociale onrust strafbaar te stellen, waarbij journalisten een belangrijk doelwit zijn. Smaad- en beledigingswetten behoren tot de meest prominente juridische bedreigingen voor journalisten wereldwijd, deels vanwege hun alomtegenwoordigheid in alle regio’s en in alle soorten regimes.

Bekend fenomeen ook in Suriname

Hun vermeende legitimiteit vormt de perfecte dekmantel voor regeringen die hun repressie achter een democratische façade willen verbergen. Ook in Suriname is dit fenomeen niet onbekend. Tijdens de regering-Bouterse in de periode 2010-2020 is enkele keren gebruik gemaakt van de koloniale muilkorfwetten alsook van smaad- en laster wetgeving.

Dit

gebeurde om burgers die op sociale media kritiek op de regering hadden geuit of vermeende beledigende taal hadden gebruikt te laten oppakken en voor enkele dagen op te sluiten door het Openbaar Ministerie. Deze trend werd in verhevigde vorm voortgezet door de regering-Santokhi die in juli 2020 aantrad. Geen enkele verdachte is voor de onafhankelijke rechter gedaagd.

“Dit rapport laat zien dat een aantal landen opnieuw criminele smaaddelicten invoert, de straffen onder bestaande wetten uitbreidt of verhoogt, of de handhaving van lang sluimerende wetten heeft opgevoerd in een poging journalisten aan te vallen”

Dit versterkt het gevoel dat het doen oppakken van critici op basis van de muilkorfwetten bedoeld is als intimidatie om anderen te weerhouden ook kritiek te uiten op het beleid van de regering, regeringsleden of aan de regeringspartijen gelieerde personen. De Surinaamse Vereniging van Journalisten (SVJ) zet zich al jaren in om verandering te brengen in deze situatie.

Ze vindt dat wat nu gebeurt een grove schending van het recht op vrije meningsuiting is. Deze zaken horen volgens de SVJ in de civiele rechtspleging thuis en moeten niet strafrechtelijk afgehandeld te worden, wat in een aantal landen al gangbaar is.

De vereniging had enkele jaren terug met assistentie van de Associatie van Caribische Mediawerkers en de Organisatie van Amerikaanse Staten reeds een traject ingezet om te komen tot het schrappen van de muilkorfwetten uit het Wetboek van Strafrecht. Reeds waren hearings gehouden met de leiding van het parlement en de fracties. Echter heeft de politiek deze zaak niet verder aangepakt en uitgevoerd.

Wet als knuppel

Vele en wijdverspreide bedreigingen voor de mediavrijheid zijn de afgelopen jaren toegenomen. Een daarvan is het toenemende aantal juridische aanvallen op journalisten en de journalistiek, die vaak worden gebruikt om berichtgeving van algemeen belang te voorkomen en controle uit te oefenen.

Een reeks ingrijpende en repressieve wetgevende, regelgevende en andere juridische bedreigingen voor journalisten belemmert hun vermogen om vrij en onafhankelijk te opereren, met ernstige gevolgen voor de journalisten zelf en voor het publiek dat ze dienen. Media vrijheidsorganisaties hebben wereldwijd een recordaantal gevangen (genomen) verslaggevers gedocumenteerd.

Volgens het Committee to Protect Journalists (Commissie ter bescherming van journalisten) werden eind 2022 maar liefst 363 journalisten gevangen gezet, terwijl Reporters Without Borders (Verslaggevers zonder grenzen) die een andere methodologie gebruikt er 533 registreerde. Hoewel slechts een handvol landen journalisten in grote aantallen gevangen zet, vindt dit overal plaats, ook in toonaangevende democratieën.

Deze bedreigingen variëren van eenvoudige intimidatie tot ‘lawfare’ systematische juridische stappen die bedoeld zijn om kritische berichtgeving en fundamentele rechten te onderdrukken. In veel gevallen gebruiken regeringen zelfs het rechtssysteem om het werk van de pers te ondermijnen, maar particuliere actoren waaronder politici, zakenmensen, beroemdheden en zelfs leiders van vermeende criminele organisaties hebben ook creatieve manieren gevonden om de wet als knuppel te gebruiken.

In het rapport worden voorbeelden uit verschillende landen genoemd waarbij regeringen journalisten onder de kapstok van staatsverraad, anti-staatspropaganda, cybercriminaliteit en terrorisme hebben aangeklaagd tegen wie jarenlange gevangenisstraffen zijn uitgesproken. Of ze werden maanden- of jarenlang in voorarrest gehouden.

Ook particulieren lieten zich niet onbetuigd. Een van de rijkste mannen van Brazilië heeft ten minste 37 rechtszaken aangespannen, waarvan vele wegens smaad, tegen journalisten en mediaorganisaties die zijn nauwe banden met de voormalige regering-Bolsonaro hebben blootgelegd.

De afgelopen jaren hebben journalisten en mediaorganisaties in de Verenigde Staten te maken gekregen met civiele rechtszaken wegens smaad en wild opgeblazen schadeclaims, ingediend door voormalig president Donald Trump en zijn politieke bondgenoten. De rechtszaak werd in februari 2021 afgewezen door een federale rechter, een beslissing die later werd bevestigd door het Amerikaanse federale hof van beroep.

Slapp’s

Misbruik van lasterwetten is een belangrijke juridische bedreiging voor journalisten, concluderen de onderzoekers. Op basis van het onderzoek en de consensus van experts en ondervraagde journalisten blijft laster een van de ernstigste bedreigingen voor journalisten. Smaadwetten, zowel strafrechtelijk als civielrechtelijk, worden nog steeds over de hele wereld gebruikt om een open publiek debat te voorkomen en machtige individuen te beschermen tegen legitieme kritiek.

Online meningsuiting is een nieuw doelwit geworden voor criminele laster, in lijn met een groeiende trend om uitingen op internet strafbaar te stellen door middel van bepalingen over laster en belediging die zijn geïntegreerd in de wetgeving over cyberveiligheid, antiterrorisme of haatzaaiende uitlatingen. Er is ook een toename van burgerlijke smaad, wat kan leiden tot buitensporige schade. Dit moedigt op zijn beurt zelfcensuur aan of de automatische publicatie van een verontschuldiging om het risico van een mogelijke rechtszaak te verkleinen.

Deze verontrustende ontwikkeling sluit aan bij de omkering van een meer positieve trend: de decriminalisering van lasterwetten, waar veel landen in de jaren 2000 en begin 2010 naartoe gingen. Dit rapport laat zien dat een aantal landen opnieuw criminele smaaddelicten ingevoerd, de straffen onder bestaande wetten uitgebreid of verhoogd, of de handhaving van lang sluimerende wetten opgevoerd heeft, in een poging journalisten aan te vallen.

Bovendien laat het rapport zien dat laster het geprefereerde instrument is voor diegenen die Strategic Litigation Against Public Participation (Slapp) inzetten, aangezien deze aanklachten steeds vaker worden gebruikt om de media te intimideren en ongepaste druk uit te oefenen, ongeacht de uitkomst. Het rapport bevestigt de opkomst van Slapp’s tegen journalisten wereldwijd, zowel in democratieën als in niet-democratieën.

Het illustreert ook de stijgende kosten van deze misbruikpraktijk, waarbij bedrijven of individuen rechtszaken aanspannen voor schadevergoedingen van miljoenen dollars in een poging journalisten en mediakanalen failliet te laten gaan. Staten haasten zich om kritiek en sociale onrust strafbaar te stellen. Overheden over de hele wereld versterken spraakgerelateerde misdaden, te midden van toenemende inspanningen om de machthebbers te beschermen tegen kritiek.

In de afgelopen vijf jaar hebben ten minste drieënveertig landen wetten uitgevaardigd of gewijzigd om straffen voor laster, antiterroristische of extremistische activiteiten, nationale veiligheid, nepnieuws, openbare ordeverstoring en cybercriminaliteit uit te breiden en te verhogen. Wetten die vaak worden misbruikt om journalisten te vervolgen.

Binnenlandse politieke onenigheid onderdrukken

De toenemende regulering van de online ruimte heeft ook verdere mogelijkheden geboden om berichtgeving van algemeen belang te dempen en media-inhoud te monopoliseren. Het is volgens de onderzoekers niet verwonderlijk dat landen die te maken hebben met volksopstanden (Rusland, Belarus) hun toevlucht nemen tot strafrechtelijke wetten die staatsverraad bestraffen, of tot opruiingswetten uit het koloniale tijdperk om politieke activisten, journalisten en gewone burgers die pleiten voor democratie te vervolgen (zoals Suriname en Hongkong).

Ook nieuwe wetgeving en regels in een aantal landen vormt een bedreiging. Hoewel deze nieuwe wetten of bepalingen van land tot land verschillen, hebben ze bepaalde kenmerken gemeen, waaronder opzettelijk vage taal. Ze verlenen autoriteiten vaak ruime bevoegdheden om strafrechtelijke onderzoeken uit te voeren met beperkt gerechtelijk toezicht en procedurele waarborgen.

Ze richten zich specifiek op en kennen strengere straffen toe voor uitlatingen die online of via sociale media wordt gedaan. Vaak zorgen deze wetten ook voor meer overheidsgezag over technologiebedrijven, waardoor bedrijven worden gedwongen om hun bepalingen na te leven en inhoud te verwijderen of beoordelingen te maken over de wettigheid ervan.

“Bijna 50 procent van de journalisten zei dat zij of hun mediaorganisatie te maken hadden met juridische bedreigingen, wat de enorme omvang van deze oorlog tegen de journalistiek illustreert”

Hoewel wetten ter bescherming van de nationale veiligheid en de openbare orde over het algemeen een legitiem doel dienen en uitdrukkelijk zijn toegestaan onder internationale wettelijke normen, laat dit rapport zien dat “catch-all”-delicten op het gebied van de nationale veiligheid of de openbare orde een geprefereerd instrument worden om journalisten te vervolgen en te veroordelen.

De wetten worden vaak gebruikt om binnenlandse politieke onenigheid te onderdrukken. In de afgelopen jaren hebben sommige staten de antiterrorismewetten herzien en aangescherpt als reactie op prodemocratische protestbewegingen en de opkomst van online activisme door hun bereik uit te breiden naar individuen die online afwijkende meningen uiten.

Ondertussen zijn Slapp’s in echte democratieën – vooral in Europa – de voorkeursstrategie en een primaire juridische bedreiging geworden. Slapp’s, die vaak worden ingezet door particuliere actoren, missen substantie, waardoor veroordeling onwaarschijnlijk is. Maar dit is niet het punt. Slapp’s zijn bedoeld om hun doelwitten te begraven in juridische kosten en hun energie te ondermijnen door hun eindeloze rechtszittingen en dossiers.

Slapp’s kunnen ook deel uitmaken van een ‘clubbing’-strategie, waarbij functionarissen een journalist of mediaorganisatie bombarderen met meerdere juridische acties die gericht zijn op één enkele vorm van meningsuiting en een juridische monster creëren die zelfs de mediaorganisaties met voldoende financiële middelen problemen bezorgen. Ze kunnen ook naast strafrechtelijke vervolging worden ingezet.

Wapen

Ondertussen biedt cybercriminaliteit dekking voor een reeks van de verzonnen misdrijven die de al bestaande lasterwetten versterken en vaak overlappen. In sommige gevallen wordt cybercriminaliteit gecombineerd met andere misdrijven, waaronder vermeende financiële misdrijven en schendingen van belastingwetten, wat aantoont dat autoriteiten journalisten steeds vaker vervolgen en veroordelen voor niet spraak gerelateerde misdaden.

Deze kosten brengen niet alleen juridische risico’s met zich mee. Ze schaden de reputatie en tasten de effectiviteit aan van journalisten die verslag uitbrengen over kwesties van algemeen belang. De rechtsstaat is een kostbare hulpbron die de vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en de rechten van journalisten over de hele wereld beschermt.

Maar wanneer de wet wordt misbruikt, wordt het een wapen om diezelfde rechten te vertrappen en te ondermijnen, waardoor journalisten gevaar lopen en in sommige gevallen achter de tralies verdwijnen. Dit beknotten van journalisten heeft drastische gevolgen voor het media-ecosysteem en de democratie in bredere zin.

Door de opkomende wereldwijde trends te begrijpen, kunnen belangengroepen, de juridische gemeenschap, democratische regeringen, intergouvernementele organisaties en journalisten zelf deze juridische bedreigingen het hoofd bieden door middel van systematische en aanhoudende inspanningen.

Doel van het rapport

Het doel van het rapport is om de eerste stap te zetten naar een mondiaal overzicht van de bewapening van de wet als een prominente bedreiging voor de mediavrijheid. Door dit te doen, biedt de Foundation een hulpmiddel dat kan worden gebruikt door degenen die proberen door de veranderende juridische omgeving te navigeren om te kunnen blijven publiceren over ‘s werelds meest gevoelige en kritieke kwesties, waaronder corruptie, georganiseerde misdaad en mensenrechten.

Dit is ook het eerste rapport in zijn soort dat substantiële inzichten in deze wereldwijde juridische trends samenbrengt uit twee belangrijke doelgroepen: journalisten van over de hele wereld en experts op het gebied van mediavrijheid.

Het rapport is gebaseerd op wereldwijd onderzoek dat is uitgevoerd via het Tow Centre for Digital Journalism, naast de bijdragen van tientallen vooraanstaande experts op het gebied van mediavrijheid en de ervaring uit de eerste hand van bijna 500 journalisten van het Thomson Reuters Foundation-netwerk, om de ernstige juridische bedreigingen te identificeren en te onderzoeken.

Het biedt een cruciale springplank naar verder onderzoek dat de schaal, aard en geografische verspreiding van deze bedreigingen gedetailleerder in kaart kan brengen – essentieel om te bepalen hoe ze het beste kunnen worden bestreden. Bijna 50 procent van de journalisten in het alumninetwerk van de Foundation die op een enquête reageerden, zeiden dat zij of hun mediaorganisatie te maken hadden met juridische bedreigingen, wat de enorme omvang van deze oorlog tegen de journalistiek illustreert.

De fysieke, emotionele en financiële gevolgen zijn enorm voor journalisten die voortdurend het risico lopen de gevangenis in te gaan, failliet te gaan of herhaaldelijk voor de rechter te worden gedaagd.

Als de ongecontroleerde verspreiding wordt toegestaan zal bewapening van de mediavrijheid beknot blijven worden door de berichtgeving over kritieke zaken van algemeen belang te belemmeren, de verantwoordingsplicht te ondermijnen en het vertrouwen in de journalistiek uit te hollen. Dit zal catastrofale gevolgen hebben voor democratieën en vrijheden wereldwijd, aldus het rapport.

| de ware tijd | Door: Redactie